Home >> Αφιέρωμα >> Η θεωρία των αχρείων

Η θεωρία των αχρείων

Όπου σήμερα επιστρέφουμε στα κείμενα παραγγελιές και χαρίζουμε το παρόν αφιέρωμα στη φίλη Σύλια από το Άμστερνταμ.

Με όρους υλιστικής αντίληψης της ιστορίας, βρισκόμαστε στο τελευταίο στάδιο εκμεταλλευτικής πορείας της ανθρωπότητας άρα η κοινωνία, σε παγκόσμια εμβέλεια κάθε άλλο παρά ενοποιημένη είναι. Αυτό πρέπει να το κρατήσουμε διότι την παραγωγική ενότητα τέτοιων συσχετισμών έχουν αναλάβει, με έκρηξη τη δεκαετία του 1990 κι έπειτα, οι εταιρείες προβολής σε συνεργασία με τηλεοπτικούς σταθμούς και εσχάτως διαδικτυακά κανάλια, διαύλους διεθνούς απήχησης, οι οποίες θέτουν σε εφαρμογή, χωρίς καν την αμείλικτη αυτοκριτική, διάφορα προγράμματα όπου ανθρώπινες υπάρξεις, περιορίζονται σε χώρους και ανταγωνίζονται, δίχως εμπειρικά δεδομένα προγενέστερα, για το εκάστοτε έπαθλο. Η διαδικασία αυτή, εκτός των όσων συμμετέχουν ενεργά, συμπαρασύρει κι εκείνους που κάθονται κι άκριτα δέχονται τα μηνύματα διαμέσου των δεκτών τους. Ο πυρήνας στέλνει τα δόλια σχήματα και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί σε ένα ανώριμο για επεξεργασία κοινό.

*Βαθιά στις σκοτεινές κοιλάδες πεθαίνουνε οι πεινασμένοι.
Αλλά εσύ τους δείχνεις το ψωμί, και τους αφήνεις να πεθαίνουν.
Εσύ έχεις θρονιαστεί αιώνιος κι αόρατος
κι αστράφτεις ανελέητος πάνω απ’ το αιώνιο Σχέδιό σου.

Εκπομπές μαγειρικής, άρτος και θεάματα προσφερόμενα στο πόπολο. Μία μάζα ανθρώπων, η οποία στοιχίζεται αθόρυβα και αμίλητα σε σειρές για τον επιούσιον. Μόνο που κάθε άλλο παρά δεδομένος θεωρείται αυτός. Επιπρόσθετα, «Survivor » στα αγγλικά σημαίνει επιζών. Στην περίπτωση της τηλεοπτικής σειράς, «Survivor » είναι αυτός που θα επικρατήσει έναντι των αντιπάλων και συμπαικτών του στις δοκιμασίες και στις κακουχίες στις οποίες υποβάλλονται καμιά εικοσαριά «παίκτες» σε ένα νησί της Καραϊβικής ή και αλλού. Για τον νικητή, το έπαθλο είναι ένα γενναίο ποσό και μπόλικη δημοσιότητα, ενώ για το κανάλι που προβάλλει το σχετικό πρόγραμμα, το κέρδος μετριέται ήδη σε μεγάλα ποσοστά τηλεθέασης και αντίστοιχα διαφημιστικά κέρδη. Τι βλέπει κανείς στη σειρά; «Διάσημους» να σκοτώνουν το χρόνο τους σε ένα ερημικό νησί, να «ρεκλάρουν» και ενίοτε να τσακώνονται για ασήμαντα πράγματα, να πεινάνε και να κάνουν γιόγκα για να ξεχάσουν την πείνα τους, να χαίρονται γλείφοντας τα πιάτα τους, επειδή κέρδισαν αυτοί την τυρόπιτα και οι αντίπαλοι θα φάνε πάλι καρύδες στη χόβολη. Βλέπει όμως και μια ομάδα με άσημους αλλά …μαχητές, να τσακώνονται, να μηχανορραφεί ο ένας σε βάρος του άλλου, να βρίζουν τους απέναντι και να σκέφτονται πώς θα γίνει σε μια επόμενη δοκιμασία να είναι αυτοί που θα φάνε φαΐ και οι άλλοι που θα μείνουν νηστικοί. Και βέβαια, ο καθένας, ανεξάρτητα από την ομάδα στην οποία ανήκει, οργανώνει από τώρα την προσωπική του στρατηγική, προκειμένου να είναι αυτός ο νικητής, «εξοντώνοντας» όλους τους ανταγωνιστές του. Μπορεί το θέαμα να είναι γελοίο, αλλά η απήχησή του δεν πρέπει να υποτιμάται. Το «ο θάνατός σου, η ζωή μου», ή καλύτερα «η πείνα σου, η χόρτασή μου» και ό,τι τα συνοδεύει, είναι οι «αξίες» που εκπέμπει στους «survivors» της πραγματικής ζωής, αυτούς δηλαδή που δίνουν αληθινή μάχη επιβίωσης στην καθημερινότητά τους. Εξηγείται σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό γιατί ο κόσμος ανακουφίζεται βλέποντάς το, πολώνεται ακινδύνως βλέποντας το και τελικά χειραγωγείται ανωδύνως, χωρίς να το καταλαβαίνει.

*Άφησες να πεθάνουνε οι νέοι κι οι χαροκόποι
μα αυτούς που θέλουν να πεθάνουν, δεν τους άφησες…
Πολλοί από κείνους που τώρα έχουν σαπίσει
πιστεύανε σε σένα, και πεθάναν γεμάτοι εμπιστοσύνη.

Προσφάτως, η ΕΛΜΕ Πειραιά απευθύνεται, με επιστολή της προς τους μαθητές των σχολείων της, με αφορμή το «τηλεοπτικό σκουπίδι»που ξεκίνησε να προβάλλονται σε τηλεοπτικούς σταθμούς (Game of Love, Power of Love, δεν τα ονοματίζει)  και τους προτρέπει να στρέψουν την προσοχή τους στα ανθρώπινα και όμορφα: 

«Αγαπητοί Μαθητές μας,

Ό,τι πιο όμορφο μπορεί να νιώσει ένας άνθρωπος και ιδιαίτερα ο νέος άνθρωπος, είναι ο έρωτας, η συντροφικότητα, η βαθιά φιλία και κατανόηση, η αμοιβαία αγάπη, η αλληλεγγύη για το διπλανό του, για τον άνθρωπο που υποφέρει…

Τις τελευταίες μέρες, ένα ακόμα τηλεσκουπίδι, ανάμεσα στα διάφορα που κυκλοφορούν, έκανε την εμφάνισή του.

Και μάλιστα σε ώρες τηλεοπτικής αιχμής, όπου χιλιάδες νέοι άνθρωποι παρακολουθούν την τηλεόραση.

Βασικός κανόνας του είναι να βάλει ένα τσούρμο “παίχτες” (άγνωστοι μεταξύ τους), να παραστήσουν τους ερωτευμένους, να ερωτευτούν στα ψεύτικα δηλαδή, προκειμένου να βγουν “νικητές” στο παιχνίδι.

Καλούνται να το κάνουν με διάφορα ανταλλάγματα, ανάμεσα στα οποία είναι και η πληρωμή, τα χρήματα…

Χυδαιότητα; Εκπόρνευση;

Ό,τι και να πει κανείς είναι λίγο.

Τα λόγια δεν αρκούν για να περιγράψουν αυτή την αηδία που νιώθει κανείς…

Σημασία είναι μία…

Το καλύτερά μας αισθήματα, τον έρωτα, τον προσφέρουμε απλόχερα στους ανθρώπους που εμείς επιλέγουμε και που αγαπούμε πραγματικά…

Όχι εκεί που θα μας προστάξει κάποια “παραγωγή” ενός ακόμα τηλεσκουπιδιού, που θέλει να βγάλει κέρδος και να κάνει τα μυαλά των νέων ανθρώπων χυλό…

Δεν μας κάνει φυσικά εντύπωση. Ξέρουμε ότι τα πάντα σήμερα, αυτό το σύστημα που ζούμε, τα θεωρεί εμπόρευμα. Την ανθρώπινη δουλειά, την Υγεία, την Παιδεία…

Έτσι θέλουν να είναι και η αγάπη, ο έρωτας, οι ανθρώπινες σχέσεις.

Εμείς όμως δεν θα τους κάνουμε τη χάρη.

Ερωτευόμαστε και ζούμε πραγματικά, όχι στα ψεύτικα, όχι για να βγάλουμε χρήματα.

Γιατί αυτό είναι ανθρώπινο, όμορφο κι όχι γιατί μας το λέει κάποιος…

Μην τους κάνεις τη χάρη, λοιπόν.

Γύρνα την πλάτη σου στα τηλεσκουπίδια τους.

Άσε αυτούς τους φουσκωτούς τύπους και τις “πλαστικές” κυρίες να παριστάνουν τους ερωτευμένους στα ψεύτικα… Άστους στην κλειδαρότρυπά τους… Σε λίγο καιρό δεν θα τους θυμάται και κανείς…

Άνοιξε εκείνη την ώρα ένα βιβλίο και άφησέ το να σε ταξιδέψει… μαζί με κάποιον που αγαπάς πραγματικά. Η νέα γενιά έχει ιδανικά…Έχει συλλογικότητα, αλληλεγγύη, ΑΝΘΡΩΠΙΑ!

Εμείς, οι δάσκαλοί σου, το ξέρουμε καλά…».

Όταν το 1971 προβλήθηκε το μέλλον που ετοιμαζόταν στην ταινία Κουρδιστό Πορτοκάλι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, πολλοί πίστεψαν ότι ήταν όλα υπερβολικά, εδώ και χρόνια όμως η σύγχρονη τηλεοπτική πραγματικότητα τα κάνει πράξη. Μία από τις σκηνές της είχε το περίφημο πείραμα («τεχνική Ludovico»). Σ ’αυτό ο πρωταγωνιστής Άλεξ εξαναγκάζεται να παρακολουθήσει αποτρόπαιες σκηνές στο πλαίσιο της θεραπείας αποστροφής, δεμένος στην καρέκλα απέναντι από την οθόνη και με τα μάτια του υποχρεωτικά ανοιχτά. Σε όλη τη σκηνή, τα μάτια του ηθοποιού Μάλκομ ΜακΝτάουελ (που υποδύθηκε τον Άλεξ) κρατούνται ανοιχτά με κλειδαριές βλεφάρων που χρησιμοποιούνται σε λεπτές οφθαλμολογικές επεμβάσεις με τη βοήθεια μάλιστα και πραγματικού γιατρού στις συγκεκριμένες σκηνές ,στο γύρισμά τους!

*Άφησες τους φτωχούς φτωχοί να μείνουνε χρόνια και χρόνια
γιατί ήτανε οι πόθοι τους πιο όμορφοι απ’ τον Παράδεισό σου.
Πεθάνανε, αλίμονο, πριν δουν το φως σου
πεθάνανε μακάριοι, όμως -και σαπίσαν παρευθύς.

Η τηλεόραση ήταν και είναι βασικό εργαλείο διαμόρφωσης της κοινής γνώμης σ’ ένα πλατύ πεδίο ιδεολογικών ζητημάτων. Χειραγωγεί και διαπλάθει, παραπληροφορεί και καλλιεργεί ψευδαισθήσεις αλλά και στάσεις και τρόπο ζωής. Χαράζει συνειδητά στα μυαλά των ανθρώπων στερεότυπα πνευματικού και υλικού πολιτισμού. Είναι τελικά ένα τεράστιο όπλο στα χέρια του κεφαλαίου.

*Λένε πολλοί πως δεν υπάρχεις και τόσο το καλύτερο.
Μα πώς μπορεί να μην υπάρχει αυτό που μπορεί έτσι να ξεγελά;
Αφού τόσοι και τόσοι ζούνε από σένα και δεν μπορούν
χωρίς εσένα να πεθάνουν –
πες μου, τι σημασία έχει- τ’ ότι δεν υπάρχεις;

Η πλύση εγκεφάλου στην κοινωνία με όλα τα ριάλιτι, τα δίνει όλα στον βωμό της τηλεθέασης και του χρήματος μιας και μηχανεύονται τα πάντα, ακόμα και τον εξευτελισμό την ίδιας την προσωπικότητας κάποιων παιδιών με πραγματικό ταλέντο, που προσδοκούν άλλα και παγιδεύονται. Αναφερόμαστε κυρίως σε τραγουδιστικά εγχειρήματα. Σε αυτές τις εκκρίσεις ισχύος, οι πρωταγωνιστές αποτελούν το πιόνι των οικονομικά ισχυρών που ελέγχουν τα κανάλια, οι οποίοι προσφέρουν ένα τηλεοπτικό θέαμα στο κοινό, ενώ η προσωπική επιτυχία των «νικητών» είναι τόσο εφήμερη που πριν ακόμα προλάβουν να τη γευτούν, έχουν ήδη ξεχαστεί. Η ιστορία έχει δείξει ότι η ιδεολογική λειτουργία των δημόσιων θεαμάτων είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό τους. Συμβάλλει στην αναπαραγωγή των κοινωνικών προτύπων και δίνει το γενικό τόνο στους από κάτω. Οι δημόσιοι απαγχονισμοί για παράδειγμα στο Μεσαίωνα, μολονότι «διασκεδαστικό» θέαμα, εξυπηρετούσαν την αναπαραγωγή του φόβου. Όμως στη σύγχρονη εποχή, ο παραγωγός ενός τηλεοπτικού προϊόντος αποσκοπεί πρωτίστως στην αποκόμιση άμεσου κέρδους και λιγότερο στην ιδεολογική προπαγάνδα. Θυμηθείτε την εκτίναξη ζήτησης ορισμένων ειδών διατροφής κατά τη διάρκεια προβολής τέτοιων εκπομπών.

Πάμε τώρα και στο εκμαγείο του μέλλοντος χρόνου. Δίχως το μανδύα του ιεροφάντη, θα προσπαθήσουμε, με όρους από την επιστήμη της ψυχολογίας, να προσεγγίσουμε αυτή την υποτίμηση των παραγωγικών δυνάμεων, αγγίζοντας το μέγιστο αντικείμενο, οιονεί υποκείμενο, τον άνθρωπο. Εστιάζουμε στα παιδιά. Τα πρότυπα τους, ήδη στις δυτικές κοινωνίες από το 1960, μέσες άκρες, φέρουν τους νέους μπροστά σε μια ειδική αποστολή. Τα παιδιά των ατόμων, εντέχνως παρουσιάζονται ως θαύματα θαυμάτων. Μεγαλοποιείται η ύπαρξη και προστίθεται βάρος αναντίστοιχο, μια ανεπαίσθητη αυτοματοποίηση. Με άλλα λόγια, καλλιεργείται μια μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του νέου.Ένας υφέρπων ναρκισσισμός.

Η αυτού μεγαλειότης κατά το Φρόιντ. Ανθρώπινες σχέσεις σε τηλεοπτικά κουτάκια. Παραισθησιογόνος ναρκισσισμός, εγωκεντρικός. Βλέπει την ύπαρξη σαν μια πασαρέλα. Μια παράσταση όπου και η ζωή μετατρέπεται σε υλικό επί του σανιδιού. Μια ματιά στις παραλίες θα σας πείσει. Ένα διαρκές παιγνίδι σύγκρισης για να αναδειχθεί ο εαυτός. Ανταγωνισμός, ζήλια και φθόνος προκύπτουν συνακόλουθα. Κενότητα. Μια κατάρρευση προς τα μέσα. Συναισθηματικά βαμπίρ που απορροφούν την ενέργεια των άλλων. Διαρκής πρόκληση μέτρησης προσωπικότητας. Αντίβαρο η αυτογνωσία. Στέρηση αισθήσεων και συναισθημάτων. H συναισθηματική ευθύνη που είναι ο ηνίοχος των ανθρώπινων σχέσεων, παραλείπεται. Δηλαδή, οι ανάγκες των άλλων πέραν των χρημάτων και των καμάτων. Στον αντίποδα, η συναισθηματική ατροφία προκειμένου να μη μπει κανείς σε μια περιδίνηση στην άβυσσο. Οι πράξεις έχουν επιπτώσεις και εκεί προκύπτει η άκρατη αλήθεια.

Κανείς άνθρωπος ακόμη κι αν είναι πραγματολογικά ακριβές, δεν μπορεί να αντέξει όλη την αλήθεια. Εδώ, προκύπτουν τα τρία “Χ”. Χαμόγελο, Χέρι, Χιούμορ. Για το πρώτο, τα λόγια είναι περιττά. Το χέρι, προστατεύει και χαϊδεύει. Το άγγιγμα των χεριών φέρνει στη μνήμη θύμησες, απαραίτητα χωρίς τον εγκλωβισμό ενός από τον άλλο, μια παραγωγή μελωδίας, η ουσιαστική επαφή, η γλυκύτητα, η ώθηση και η εναρμόνιση σε ρυθμιστικές ενέργειες της επαφής.Το χιούμορ, τέλος, ξεδοντιάζει τις φοβερές αλήθειες και είναι το απαραίτητο λιπαντικό συνύπαρξης. Η μοναξιά και η ήττα, σε κοινή θέα, με ευρεία τηλεθέαση, ομοιάζει με παστεριωμένο γιαούρτι σε οικονομική συσκευασία. Η σύνθεση και η αντίθεση είναι εμφανέστατη.

Αλήθεια, πού υπάρχει η δίκαιη, κυρίαρχη, δημοκρατική, ευημερούσα και βιώσιμη κοινωνία; Μάλλον σε κάποιον άλλο σταθμό. Μπορεί και καλωδιακό. Ή μήπως όχι; Εν ολίγοις, το διαμάντι της ερημίας που κρύβει ο καθένας μέσα του δεν μπορεί να αποκαλυφθεί. Eπί το μέγα ερείπιον η Eλευθερία ολόρθη προσφέρει δύο στεφάνους· κατά τον Κάλβο. Άνεμος, θάλασσα, ελευθερία. Τρεις λέξεις, όλη η ποίηση, χωρίς καθοδήγηση από σκηνοθέτες και τοποθέτηση προϊόντος.

https://www.youtube.com/watch?v=aIHxXcYGN7A

Ως κλείσιμο, χωρίς επιμύθιο, αντιγράφουμε μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο του Μπέρτολτ Μπρεχτ: Εγκώμιο στην αμφιβολία, Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης, Εκδ. Θεμέλιο. 

«Ευλογημένη να ‘ναι η αμφιβολία! Σας συμβουλεύω να τιμάτε χαρούμενα και προσεχτικά εκείνον που το λόγο σας εξετάζει σαν κάλπικη μονέδα! Άμποτε να ‘σαστε συνετοί και να μη δίνετε το λόγο σας με σιγουριά πάρα πολλή.

Να οι αστόχαστοι που ποτέ δεν αμφιβάλλουν. Η χώνεψη τους είναι άψογη, κι η κρίση τους αλάθευτη. Δεν πιστεύουν στα γεγονότα, πιστεύουν μόνο στον εαυτό τους. Αν χρειαστεί πρέπει αυτούς τα γεγονότα να πιστέψουν. Είναι απέραντα υπομονετικοί -με τον εαυτό τους.

Τα επιχειρήματα τ’ακούνε με αυτί σπιούνου. Στους αστόχαστους που ποτέ δεν αμφιβάλλουν, συνταιριάζουν οι στοχαστικοί που ποτέ δεν ορούνε. Τούτοι αμφιβάλλουν όχι για να πάρουν μιαν απόφαση, αλλά για να μην πάρουν απόφαση καμιά.

Τα κεφάλια τους τα χρησιμοποιούνε μόνο για να τα κουνάνε. Με σκοτισμένο πρόσωπο ειδοποιούν τούς επιβάτες των καραβιών που βουλιάζουν, πως το νερό είν’ επικίνδυνο. Κάτω απ’ του δήμιου το μπαλτά αναρωτιούνται αν δεν είναι άνθρωπος κι αυτός. Μουρμουρίζουν σκεφτικά πως «το θέμα δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμα», και πηγαίνουνε να πέσουν. Μοναδική τους δράση, ο δισταγμός. Αγαπητή τους φράση: «Δεν είναι ακόμα ώριμο για συζήτηση».

Γι’ αυτό, αν παινεύεις την αμφιβολία μην παινέψεις την αμφιβολία που καταντάει απελπισία! Τι ωφελεί η αμφιβολία εκείνον που δε μπορεί ν’ αποφασίσει; Μπορεί να πράξει λάθος όποιος δε γυρεύει πολλούς λόγους για να δράσει. Μα οποίος πάρα πολλούς γυρεύει, μένει άπραγος την ώρα του κινδύνου. Εσύ, που είσαι αρχηγός, μην ξεχνάς πως έγινες ό,τι είσαι, επειδή είχες αμφιβάλει γι’ άλλους αρχηγούς! Άσε λοιπόν αυτούς που οδηγείς ν’ αμφιβάλλουν κι εκείνοι».

One thought on “Η θεωρία των αχρείων

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *