Μήπως είμαστε όλοι δυνάμει άστεγοι; Σκεπτόμενη να γράψω το κείμενο αυτό από καιρό, αναλογιζόμουν αν πρέπει να υιοθετήσω την οπτική του κοινωνικού λειτουργού ή την οπτική απλά της Μαρίας και τον τρόπο που έχει δει τα πράγματα μέχρι τώρα στη ζωή της. Αποφάσισα, τελικά, να υιοθετήσω και τις δύο οπτικές. Ζώντας στην ελληνική κοινωνία η οποία έχει περάσει (δε θα πω ξεπεράσει γιατί πολύ απλά τις κουβαλάει ακόμα μαζί της) από αρκετές οικονομικές κρίσεις τα τελευταία δεκαεπτά χρόνια, έζησα ως έφηβη και αργότερα ως ενήλικη, τις αρνητικές επιπτώσεις που είχε τόσο σε εμένα όσο και στους γύρω μου. Είδα με τα μάτια μου την αγωνία των δικών μου ανθρώπων για αναζήτησή εργασίας καθώς και τον αγώνα για την αποπληρωμή εξόδων σε μια κοινωνία που η ακρίβεια συνέχιζε και συνεχίζει να μεγαλώνει. Όταν δε, ενηλικιώθηκα, η αναζήτησή εργασίας για ένα νεαρό ενήλικα στα δεκαοχτώ ήταν δύσκολη. Θα ρωτήσει κάποιος, μα γιατί; Είσαι νέος, φυσικά και θα σε πάρουν για δουλειά! Παρά το γεγονός αυτό, όσο και νέος-α να είσαι, η προϋπηρεσία ακόμη και για καθάρισμα τζαμιών είναι κάτι που είχε περάσει βαθιά στους Έλληνες εργοδότες. Οπότε, μετά από αρκετές προσπάθειες και συνεντεύξεις, η πρώτη σταθερή δουλειά με ένσημα ήρθε με τον εξτρεμιστικό μισθό των 340 ευρώ! Ήταν, τότε, που άρχιζα να καταλαβαίνω αυτό που έλεγαν οι δικοί μου, πως ο κόσμος είναι σκληρός. Μέχρι τότε τους θεωρούσα λίγο έως πολύ γραφικούς. Όμως, τελικά αποδέχτηκα πως αυτό είναι μια πραγματικότητα. Την περίοδο εκείνη ο τόπος εργασίας μου αφορούσε τα promotion καρτοκινητών σε σταθμούς μετρό. Πηγαίνοντας σε διαφορετικούς σταθμούς κάθε μέρα, είδα από κοντά τους πρόσφυγες που ζούσαν σε άθλιες συνθήκες στην πλατεία της Βικτορίας, είδα άστεγους αφημένους στο περιθώριο, τοξικοεξαρτημένους καθώς και ανθρώπους σε άθλια κατάσταση. Δυστυχώς, έχει περάσει βαθιά η πεποίθηση στην ελληνική κοινωνία πως για να φτάσει ένας άνθρωπος να μείνει άστεγος, έχει κάνει κάποιες άσχημες επιλογές στη ζωή του οι οποίες συνέβαλαν σε αυτή την κατάσταση. Σίγουρα θα πω ότι οι χειρισμοί που κάνει κάποιος στη ζωή του παίζουν σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία του.
Όμως, ας σκεφτούμε πόσοι άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους μετά την οικονομική κρίση του 2008; Ήταν όλοι άνθρωποι οι οποίοι έκαναν κακούς οικονομικούς χειρισμούς; Έπειτα, ας σκεφτούμε την οικονομική δυσχέρεια που ακολούθησε και πόσοι αναγκάστηκαν να δουλέψουν με εξευτελιστικούς μισθούς ακόμη και χωρίς ένσημα. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν προσόντα; Ή μήπως έπαιρναν αλόγιστα τα δάνεια που τους έδιναν οι τράπεζες χωρίς κανένα περιορισμό; Μήπως έχει περάσει βαθιά η πεποίθηση στην ελληνική κοινωνία πως το να είσαι άνεργος ή και άστεγος οφείλεται στην ατομική ευθύνη του καθενός; Προσωπικά, θα θέσω την άποψη πως τα τελευταία χρόνια γίνεται συνεχής λόγος για ατομική ευθύνη αλλά κανείς δεν κάνει λόγο για κοινωνική, και κρατική ευθύνη.
Η φοίτηση μου στην Κοινωνική Εργασία (για όσους δε γνωρίζουν, κοινωνικός-ή λειτουργός) με δίδαξε πως η ατομική ευθύνη είναι σίγουρα πολύ σημαντική αλλά και πως εξίσου και περισσότερο σημαντική είναι η κρατική και η κοινωνική ευθύνη. Πώς θα μείνει ένας άνθρωπος άνεργος για χρόνια όταν υπάρχουν διαθέσιμες θέσεις εργασίας και κοινωνικές παροχές; Πώς ένας άνθρωπος θα μείνει άστεγος, όταν υπάρχουν κοινωνικές δομές και κράτος πρόνοιας να τον υποστηρίξει; Η απάντηση μου είναι πως ούτε άνεργος θα μείνει, ούτε άστεγος θα μείνει. Τότε μόνο, θα τολμήσω να απαντήσω ότι θα είναι ατομική του ευθύνη. Αυτό γιατί παρόλο που θα του έχουν δοθεί όλα τα μέσα και τα εργαλεία, εκείνος θα τα έχει απαρνηθεί. Όμως και πάλι, σε μια κοινωνία που το κοινωνικό κράτος λειτουργεί, θα διερευνηθεί γιατί αυτός ο άνθρωπος απαρνείται κάθε βοήθεια. Θα μελετηθούν και οι υπόλοιποι ψυχοπιεστικοί παράγοντες στη ζωή του όπως: η παρουσία κάποιας ψυχικής ασθένειας, η τυχόν αναπηρίες ή άλλου είδους προβλήματα υγείας που τον εμποδίζουν από την πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Ας μην ξεχνάμε πόσοι γονείς παιδιών με αναπηρίες αγχώνονται για το τι θα συμβεί στα παιδιά τους όταν εκείνοι δε θα βρίσκονται στη ζωή. Ας σκεφτούμε για εμάς τους ίδιους, πως η ασθένεια-δυστυχώς- μπορεί να εμφανιστεί από εκεί που δεν το περιμένουμε και να ανατρέψει όσα θεωρούνται δεδομένα στη ζωή, καθιστώντας μας εν μέρει ή και καθόλου λειτουργικούς για εργασία. Εκτός των παραπάνω, τα πράγματα μπορεί να έχουν ως εξής: ότι μπορεί να απολύθηκες και να μην μπορείς, πλέον, να πληρώσεις το ενοίκιο σου και τις υπόλοιπες υποχρεώσεις σου.
Ολοκληρώνοντας, όλα μπορεί να αλλάξουν με ένα κλείσιμο των βλεφάρων σου. Όλα μπορεί να αλλάξουν σε μια στροφή. Επομένως, την επόμενη φορά που θα δούμε έναν άστεγο ή κάποιο άνθρωπο να επαιτεί, πριν κρίνουμε, ας σκεφτούμε πως όλοι είμαστε ευάλωτοι στη ζωή και κανένας δεν έχει υπογράψει συμβόλαιο για τίποτα.