Ο Μίλτος Σαχτούρης γεννήθηκε στην Αθήνα στις 29 Ιουλίου του 1919 κι αποτέλεσε έναν απ’ τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς -συγκεκριμένα, της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς- Έλληνες ποιητές. Υπήρξε πρωτοποριακός μ’ αντοχή στο χρόνο. Χαρακτηρίστηκε ως ο “ποιητής της οδύνης”.
Με καταγωγή απ’ την Ύδρα ήταν δισέγγονος του ναυάρχου του ’21, Γιώργη Σαχτούρη, εγγονός τ’ αξιωματικού του πολεμικού ναυτικού, Μιλτιάδη Σαχτούρη και γιος του δικαστικού και νομικού συμβούλου του κράτους, Δημητρίου Σαχτούρη και της Αγγελικής Παπαδήμα.
Σε ηλικία πέντε ετών εγκαταστάθηκε μαζί με την οικογένειά του μόνιμα στην Αθήνα. Στο σχολείο ήταν συμμαθητής με τον Επαμεινώνδα Γονατά. Το 1937, έπειτα από επίμονη προτροπή του πατέρα του, εγγράφηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών κι άρχισε τις σπουδές του. Μερικά χρόνια αργότερα, έχοντας χάσει τον πατέρα του απ’ το 1939, αποφασισμένος να επιδοθεί αποκλειστικά και μόνο στην ποίηση, έδωσε ένα τέλος στις σπουδές του κι έκαψε όλα τα βιβλία που διάβαζε. “Τέρμα η Νομική!”, είχε πει ο ίδιος. “Έκαψα όλα τα πανεπιστημιακά μου βιβλία. Τα ‘καψα, τρόπος του λέγειν. Τα πιο πολλά τα πούλησα ή τ’ αντάλλαξα με γαλλικά βιβλία, συλλογές ποιημάτων κι άλλα. Το Διεθνές Δίκαιο, θυμάμαι, μ’ έναν Λαρούς. Και, έκτοτε, δόθηκα απερίσπαστος, χωρίς αναστολές, στην ποίηση”, είχε αναφέρει. Μάλιστα, μια ολόκληρη βιβλιοθήκη αποτελούμενη από νομικού περιεχομένου βιβλία, που ανήκαν στον πατέρα του, την πούλησε.
Δεν άσκησε ποτέ του κανένα βιοποριστικό επάγγελμα κι αυτός ήταν ένας απ’ τους λόγους που δεν απέκτησε οικογένεια. Έζησε απ’ την πατρική περιουσία, ενώ το Υπουργείο Πολιτισμού τού είχε χορηγήσει τιμητική σύνταξη.
Οι γονείς δίσταζαν να δώσουν το χέρι της κόρης τους στο γαμπρό Μιλτιάδη Σαχτούρη. “Όχι, διότι είναι ποιητής και το να είναι κανείς ποιητής δεν αποτελεί επάγγελμα”, έλεγαν. Δεν παντρεύτηκε, διατηρούσε, όμως, δεσμό, απ’ το 1960 μέχρι το θάνατό του, με τη ζωγράφο Γιάννα Περσάκη -την οποία γνώρισε το 1955, την ίδια, δηλαδή, χρονιά που έχασε τη μητέρα του- που, συχνά, έκανε την εικαστική επιμέλεια στα ποιήματά του. Μάλιστα, τής είχε αφιερώσει πολλές ποιητικές συλλογές.
Το 1938, με το ψευδώνυμο “Μίλτος Χρυσάνθης”, δημοσίευσε ένα διήγημα στο περιοδικό “Εβδομάδα”. Μέχρι το 1941 θα δημοσιεύσει άλλα τέσσερα διηγήματα.
Παράλληλα, ασχολήθηκε και με μεταφράσεις έργων.
Συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά μεταξύ των οποίων “Τα Νέα Ελληνικά”, το “Τραμ”, “Το Δένδρο”, “Το Τετράδιο”, “Η Λέξη” και η “Νέα Εστία”.
Έγραψε ποίηση για πρώτη φορά την άνοιξη του 1941, κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής κι όσο ήταν, ακόμη, φοιτητής της Νομικής. Μάλιστα, το 1941 κυκλοφορεί -ξανά- με το ψευδώνυμο “Μίλτος Χρυσάνθης” την πρώτη του, ουσιαστικά, ποιητική συλλογή “Η μουσική των νησιών μου” με ποιήματα που τα έγραψε εντός ενός μηνός, πριν την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα. Η ποιητική αυτή συλλογή είναι αποκηρυγμένη. Ένα της αντίγραφο βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Επίσης, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, έπασχε από φυματίωση μ’ αποτέλεσμα για μεγάλο χρονικό διάστημα να παραμείνει καθηλωμένος στο κρεβάτι. Στις 5 Νοέμβριου έκανε την πρώτη αιμόπτυση και, έκτοτε, θα ταλαιπωρηθεί ως το 1945. Παράλληλα, όμως, απ’ τον Νοέμβριο του ’41 -ως τον Μάιο του 1944- ξεκινά να γράφει ποιήματα, τα οποία θα εντάξει, αργότερα, στην πρώτη του -επίσημα- αναγνωρισμένη συλλογή. Είχε δηλώσει πως, αν τα κατάφερνε κι επιβίωνε απ’ την αρρώστια του αυτή, θα δινόταν εξ ολοκλήρου στην ποίηση που τόσο λάτρευε και, φυσικά, την υπόσχεση αυτήν που έδωσε στον εαυτό του την πραγματοποίησε.
Το 1943 γνώρισε τον Νίκο Εγγονόπουλο και η γνωριμία αυτή σφραγίστηκε από μια στενή φιλία. Γνώρισε, επίσης, τον Οδυσσέα Ελύτη κι, έπειτα από παρότρυνσή του, ο Σαχτούρης δημοσίευσε το 1944 έξι ποιήματά του στο περιοδικό “Τα Νέα Γράμματα”. Τον επόμενο χρόνο, το 1945, κυκλοφόρησε η πρώτη του επίσημη ποιητική συλλογή με τίτλο “Η Λησμονημένη” μ’ εξώφυλλο φιλοτεχνημένο απ’ τον Νίκο Εγγονόπουλο. Για τη συλλογή αυτή, πολλά χρόνια αργότερα, ο ίδιος ο ποιητής ανέφερε πως: “το βιβλίο είναι αφιερωμένο σ’ αυτήν τη γυναίκα, η οποία επανέρχεται και σ’ άλλα ποιήματά μου αργότερα, μέχρι τα “Εκτοπλάσματα”. Το 1948 εξέδωσε τις “Παραλογαίς”, μια ποιητική συλλογή την οποία ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1944 και την ολοκλήρωσε τον Φεβρουάριο του 1948. Μάλιστα, τύπωσε με δικά του έξοδα 250 αντίτυπα αυτής της ποιητικής συλλογής, 50 εκ των οποίων εκτός εμπορίου. Ακολούθησαν πολλές, ακόμη, ποιητικές συλλογές μ’ αποκορύφωμα τη συλλογή “Με το πρόσωπο στον τοίχο (1952)” που, ωστόσο, μονάχα για εκείνη την εποχή, πούλησε πέντε αντίτυπα, αν και στην πάροδο των χρόνων αναγνωρίστηκε και θεωρήθηκε το καλύτερό του έργο. Για την ποιητική αυτή συλλογή -π’ αποτελείται από ποιήματα τα οποία έγραψε κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας απ’ τον Δεκέμβριο του 1948 ως τον Μάρτιο του 1952- τύπωσε με δικά του έξοδα 200 αντίτυπα.
Ακολούθησαν οι ποιητικές συλλογές “Όταν σάς μιλώ (1956)”, για την οποία και βραβεύτηκε, και “Τα φαντάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο (1958)”. Για την τελευταία τύπωσε 300 αντίτυπα.
Το 1960 τυπώνει με δικά του έξοδα σε 300 αντίτυπα την ποιητική συλλογή “Ο περίπατος” μ’ εξώφυλλο φιλοτεχνημένο απ’ τον Αλέκο Φασιανό. Την ίδια χρονιά η Νόρα Αναγνωστάκη, κριτικός λογοτεχνίας και σύζυγος του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, δημοσίευσε στο περιοδικό “Κριτική” την πρώτη σημαντική μελέτη για το έργο του Μίλτου Σαχτούρη.
Το 1962 τύπωσε σε 500 αντίτυπα την ποιητική συλλογή “Τα στίγματα”. Για το έργο του αυτό τιμήθηκε με βραβείο.
Το 1964 ακολουθεί η ποιητική συλλογή “Σφραγίδα ή η όγδοη σελήνη” την οποία και τύπωσε σε 600 αντίτυπα.
Το 1968 τα ποιήματά του μεταφράζονται σ’ αυτοτελή αγγλική έκδοση.
Το 1971 κυκλοφορεί η ποιητική του συλλογή “Το σκεύος” σε 2000 αντίτυπα μ’ αφιέρωση στη ζωγράφο και σύντροφό του, Γιάννα Περσάκη.
Το 1977 κυκλοφορεί η δισκογραφική δουλειά “Ο Μίλτος Σαχτούρης διαβάζει Σαχτούρη” (Διόνυσος) όπου με την επιμέλεια του Μάνου Ελευθερίου ηχογραφούνται αναγνώσεις ποιημάτων απ’ όλες τις, μέχρι τότε, εκδοθείσες ποιητικές συλλογές σ’ απαγγελία του ίδιου του ποιητή.
Το 1978 κυκλοφορεί η πρώτη συγκεντρωτική έκδοση “Ποιήματα 1945-1971” απ’ τις εκδόσεις “Κέδρος”.
Το 1979 δίνει την πρώτη του τηλεοπτική συνέντευξη σ’ αφιέρωμα για το έργο του στην εκπομπή “Επιλογή”. Επίσης, πραγματοποιείται εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη για τα 60 του χρόνια. Τέλος, λαμβάνει χώρα η πρώτη μονογραφία για το έργο του απ’ τον Γιάννη Δάλλα.
Το 1980 κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή “Χρωμοτραύματα”, αλλά και μια νέα μονογραφία απ’ τον Δημήτρη Μαρωνίτη για το έργο του Μίλτου Σαχτούρη.
Το 1986 κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή “Εκτοπλάσματα” χάρη στην οποία απέσπασε, ένα ακόμη, βραβείο. Στο μεταξύ, έχουν μεσολαβήσει αφιερώματα π’ αφορούν το έργο του από περιοδικά, αλλά και νέες ξενόγλωσσες μεταφράσεις ποιημάτων του.
Το 1989 πραγματοποιείται μετάφραση του έργου του “Με το πρόσωπο στον τοίχο” στη γαλλική γλώσσα.
Το 1990 κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή “Καταβύθιση” με προμετωπίδα σε δικό του σχέδιο. Επίσης, λαμβάνει χώρα μια, ακόμη, μετάφραση του ποιητικού του έργου, αυτήν τη φορά στη γερμανική γλώσσα.
Το 1992 γυρίζεται στο σπίτι του το ντοκιμαντέρ “Ποιος είναι ο τρελός λαγός” σε σκηνοθεσία Γιάννη Σμαραγδή απ’ τη σειρά εκπομπών “Τα λόγια της πόλης”.
Το 1995 μεταφράζεται το έργο του στη γαλλική γλώσσα σε δίτομη αυτοτελή έκδοση, ενώ λαμβάνει παράσημο απ’ τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Το 1996 κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή “Έκτοτε” και το 1998 η ποιητική συλλογή “Ανάποδα γυρίσαν τα ρολόγια”.
Το 2000 κυκλοφόρησε ο τόμος “Ποιος είναι ο τρελός λαγός”, ο οποίος αποτελείται απ’ τα κείμενα δώδεκα συνομιλιών του Μίλτου Σαχτούρη με γνωστούς συγγραφείς και δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια μιας ολόκληρης εικοσαετίας, απ’ το 1981 ως το 2000.
Το 2001 κυκλοφορεί η δεύτερη συγκεντρωτική έκδοση “Ποιήματα 1980-1998” απ’ τις εκδόσεις “Κέδρος”.
Το 2003 τιμάται μ’ ένα, ακόμη, βραβείο.
Συνοπτικά, το καθαρά επίσημο ποιητικό του έργο απαρτίζεται απ’ τις εξής ποιητικές συλλογές:
- Η Λησμονημένη (1945)
- Παραλογαίς (1948)
- Με το πρόσωπο στον τοίχο (1952)
- Όταν σάς μιλώ (1956)
- Τα φαντάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο (1958)
- Ο περίπατος (1960)
- Τα στίγματα (1962)
- Σφραγίδα ή η όγδοη σελήνη (1964)
- Το σκεύος (1971)
- Χρωμοτραύματα (1980)
- Εκτοπλάσματα (1986)
- Καταβύθιση (1990)
- Έκτοτε (1996)
- Ανάποδα γυρίσαν τα ρολόγια (1998)
https://youtu.be/5SV5ZA4p4T8
Αν και πήρε κακές κριτικές για τα πρώτα του ποιήματα απ’ τους εκπροσώπους της γενιάς του ’30 π’ αντιμετώπισαν το έργο του με χλεύη, στις αρχές της δεκαετίας του ’60 οι κριτικοί άρχισαν να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στα ποιήματά του και ν’ αφιερώνουν χρόνο στη μελέτη αυτών. Μάλιστα, ο Μίλτος Σαχτούρης στη διάρκεια της λογοτεχνικής του πορείας τιμήθηκε για το πολυσήμαντο ποιητικό του έργο. Το 1956 τιμήθηκε με το Α’ Βραβείο του διαγωνισμού “Νέοι Ευρωπαίοι Ποιητές” απ’ την ιταλική ραδιοφωνία και τηλεόραση για τη συλλογή του “Όταν σάς μιλώ”. Το 1962 διακρίθηκε με το Β’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του “Τα στίγματα”. Το 1987 έλαβε το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το έργο του “Εκτοπλάσματα”. Επίσης, το 1995 τιμήθηκε με το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος για την προσφορά του στα γράμματα και το 2003 με το Μέγα Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του.
“Ο Σαχτούρης έχει δημιουργήσει ένα δικό του κόσμο, με θεμέλια, αρχιτεκτονική διάρθρωση, ενότητα ύφους και περιεχόμενο. Μπορείς να τον αναγνωρίσεις, όχι μόνο απ’ οποιοδήποτε ποίημα, αλλά απ’ οποιονδήποτε στίχο. Ο κόσμος του Σαχτούρη φαίνεται κλειστός και σε μερικούς, ίσως, στενά ατομικός. Κι όμως, συνεχώς υπάρχει μια ευαίσθητη ακοή που αφουγκράζεται κι ένα μάτι που βλέπει άγρυπνα ό,τι γίνεται απ’ έξω. Ο Σαχτούρης σχηματοποιημένος μέσα στην ποίησή του σαν πρόσωπο εμφανίζεται πάντα χωρίς χαμόγελο, πονεμένος, πικρός, αηδιασμένος κι έντρομος. Πάντα κατεχόμενος απ’ οράματα φρίκης μιας εξαντλητικής σε συνδυασμούς και συγκρούσεις ζωής, πάντα με την παντιέρα του αίματος να σέρνεται στους λασπωμένους δρόμους, αλλά αιώνιος νοσταλγός ενός ψηλότερου καθαρού χώρου, ενός ουρανού, όπως του νοσταλγού οι φυλακισμένοι. Σαν ποιητής, ο Σαχτούρης, κινείται μέσα σ’ ένα ζοφερό χώρο, εκεί όπου τον έχουν στριμώξει ιδιωτικά συμβάντα και γενικές καταστάσεις ζωής. Πολλά δυσνόητα στοιχεία στην ποίησή του ανάγονται, ασφαλώς, σ’ εντελώς προσωπικά βιώματα ενός απαραβίαστου χώρου. Πέρα, όμως, απ’ αυτά υπάρχει ο άνθρωπος-ποιητής που βρίσκεται σ’ έναν κοινό παρονομαστή μ’ όλους τους άλλους και ιστορεί ποιητικά τις περιπέτειες της εποχής, όπως χαράσσουν τα βαθιά τους ίχνη στη ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου”, έχει πει χαρακτηριστικά η Νόρα Αναγνωστάκη για την ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη.
Ο Μίλτος Σαχτούρης είναι ποιητής του κλειστού χώρου, αντιηρωικός, εκφραστής κι απολογητής της κατακερματισμένης και καθημαγμένης ανθρώπινης ύπαρξης. Απορρίπτει την παραδοσιακή γραφή και στρέφεται στο συμβολισμό και τον υπερρεαλισμό. Διαφοροποιείται απ’ τους σύγχρονους ομότεχνούς του, επειδή οικοδομεί το έργο του μ’ εφιαλτικές κι οξείς εικόνες, αλλά και σύμβολα, τα οποία αγγίζουν τον εξπρεσιονισμό. Αν κι επηρεάστηκε απ’ το κίνημα του υπερρεαλισμού -ενσωματώνοντας μ’ ευρηματικό τρόπο στοιχεία τόσο απ’ τον ελληνικό όσο κι απ’ τον ευρωπαϊκό υπερρεαλισμό-, δεν αφομοιώθηκε απ’ αυτό. Κατάφερε να ξεφύγει και ν’ αποκτήσει μια καθαρά προσωπική φωνή. Κράτησε μονάχα τη φαντασία και την παραίσθηση, όχι, όμως, και τη συνειρμική εκφορά του λόγου. Υπερτονίζει το παράλογο και είναι το βασικό χαρακτηριστικό της ποίησής του. Έχει θεωρηθεί ο εισηγητής της ποίησης του παράλογου και του συμβολισμού στην Ελλάδα κι αρκετοί νεότεροι ποιητές έχουν επηρεαστεί απ’ αυτόν. Στην ποίηση του Σαχτούρη η φύση του παράλογου στηρίζεται στο υλικό της αλήθειας σ’ ένα παράδοξο σχήμα. Σπάνια χρησιμοποιείται με τους αχαλίνωτους τρόπους ενός ανερμάτιστου υποσυνείδητου. Ο Σαχτούρης είναι ποιητής τ’ ατομικού άγχους. Ωστόσο, η ποίησή του δεν είναι απαισιόδοξη. “Τα ποιήματά μου δεν είναι απαισιόδοξα. Απεναντίας, είναι σαν τα ξόρκια. Ξορκίζουν το κακό. Μοιάζουν με μάσκες αφρικάνικες. Μοιάζουν με μάσκες ζώων και προγόνων, για να ξορκιστεί ο θάνατος. Όπως συμβαίνει απαράλλαχτα και με τις μάσκες των ιθαγενών”, έχει δηλώσει ο ποιητής.
Η γλώσσα των ποιημάτων του έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως ελλειπτική, λιτή, τραγική, σκυθρωπή και σοβαρή. Η γραφή του είναι έντονα αντιλυρική. Η δομή του είναι ενιαία. Η εικονοποιία είναι έντονη κι άφθονη. Κάθε ποίημά του αποτελεί και μια ιστορία που μέσα απ’ τις αλλεπάλληλες εικόνες εκφράζει κάποιο μήνυμα.
Ο ίδιος έχει δηλώσει για την ποίησή του: “Τα ποιήματά μου εγώ δεν τα γράφω κομματιαστά. Ούτε τ’ ανακαλύπτω σιγά – σιγά. Ξεπηδούν από μέσα μου μονοκόμματα. Καμιά φορά δύσκολα, αλλά ολόκληρα. Άλλη ιστορία, αν μερικά τα παιδεύω κι εβδομάδες ολόκληρες, από δω κι από κει. Είχα ταξιδέψει, θυμάμαι, ένα καλοκαίρι με την Γιάννα. Εγώ κλείστηκα και δούλευα τρία ποιήματα μαζί. Και τα τρία ταυτόχρονα. Ούτε κατάλαβα, αν πήγα και πού πήγα εκδρομή. Αίγινα; Πόρο;”. Επίσης, έχει αναφέρει: “Για τα χρώματα π’ αναφέρονται συχνά στα ποιήματά μου. Ιδίως, το μαύρο και το κόκκινο του αίματος, το χρώμα της ζωής και των ημερών μου. Μα, την αίσθησή τους την είχα από πάντοτε μέσα μου. Από δώδεκα χρονών άρχισα και ζωγράφιζα. Τα είδε μια μέρα ο πατέρας μου, δικαστικός αυστηρός που με προόριζε για τα νομικά, και τα ‘σκισε”.
Τα κυρίαρχα θέματα του έργου και των ποιημάτων του αφορούν την περίοδο της κατοχής και της μεταπολεμικής εποχής. Ο ίδιος, όπως είχε δηλώσει σε συνέντευξή του, έτεινε προς το χώρο της “Αριστεράς” χωρίς, όμως, να είναι απόλυτα αριστερός.
Έργα του Σαχτούρη έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, όπως η αγγλική, γαλλική, γερμανική, ρωσική, ιταλική, ισπανική, πολωνική, ολλανδική, βουλγαρική και τα ποιήματά του διδάσκονται σε σχολεία και πανεπιστήμια τόσο της Ελλάδας όσο και του εξωτερικού. Παράλληλα, κάποια εκ των ποιημάτων του έχουν μελοποιηθεί απ’ τους Μάνο Χατζιδάκι, Αργύρη Κουνάδη, Γιάννη Σπανό, Κυριάκο Σφέτσα, Νίκο Ξυδάκη κι άλλους.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε σ’ ένα μικρό διαμέρισμα στην Κυψέλη γράφοντας ελάχιστα.
Έφυγε απ’ τη ζωή στις 29 Μαρτίου 2005 κι ετάφη στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών δημοσία δαπάνη αφήνοντας πίσω τη σύντροφό του, Γιάννα Περσάκη, την κόρη της και τις εγγονές της.
Εν συνεχεία, ακολουθούν οι διαδικτυακές πηγές, τις οποίες μελέτησα και χρησιμοποίησα για την άντληση του υλικού. Τις συνιστώ για την πιστοποίηση των όσων γράφηκαν, αλλά και για την ανάγνωση περισσότερων κι αναλυτικότερων λεπτομερειών για τη Ζωή και το έργο του ποιητή Μίλτου Σαχτούρη.
https://www.sansimera.gr/biographies/104
http://tetradia.blogspot.gr/2015/11/Miltos-Saxtouris-Viografika.html
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C131/595/3928,17227/
http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=index&sort=alpha&lyricist_id=204
http://entefktirio.blogspot.gr/2014/03/2971919-2932005.html
http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/timeline.html?cnd_id=8
http://www.lifo.gr/mag/features/4214
http://www.protoporia.gr/poios-einai-o-trelos-lagos-p-113764.html