Μέρος 1ο, Οικονομικές σχέσεις
Όταν ο καπιταλισμός άρχισε να σχηματίζεται στον ύστερο Μεσαίωνα μέσα στα σπλάχνα της φεουδαρχίας η εξέλιξη αυτή συνοδεύτηκε και από ένα άλλο φαινόμενο: μια αλλαγή θρησκείας. Η θρησκεία που διαπότιζε όλο τον ιστό της μεσαιωνικής κοινωνίας της Δυτικής Ευρώπης από το νότιο μέχρι το βόρειο τμήμα της από την εποχή του Σχίσματος του 1054 του ανατολικού και του δυτικού χριστιανισμού, ήταν ο Καθολικισμός. Η βαθμιαία άνοδος των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής συνοδεύτηκε και προωθήθηκε από μια διαφορετική θρησκευτική ένδυση: αυτή του προτεσταντισμού, της Διαμαρτυρόμενης Εκκλησίας. Συνήθως η ιστοριογραφία παρουσιάζει τους πολέμους της εποχής εκείνης ως θρησκευτικούς ανάμεσα σε Καθολικούς και Προτεστάντες συγκαλύπτοντας το γεγονός ότι η ανελέητη πάλη δεν ήταν αυτή ανάμεσα στο παλαιό και το καινούργιο θρήσκευμα, αλλά αυτή ανάμεσα στην φεουδαρχική αριστοκρατία που έχανε έδαφος και την αναδυόμενη και ανερχόμενη εμπορική τάξη των πόλεων, τη μπουρζουαζία. Πίσω από ένα θρησκευτικό πέπλο κρύβεται, έτσι, η ταξική ουσία του φαινομένου. Άλλωστε ο Φρίντριχ Ένγκελς στο Ο πόλεμος των Χωρικών (Μετάφραση: Θανάσης Παπαρήγας. Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 58) μιλώντας για τους λεγόμενους θρησκευτικούς πολέμους του 16ου αιώνα θα πει:
«Και οι λεγόμενοι θρησκευτικοί πόλεμοι του δεκάτου έκτου αιώνα, αφορούσαν πολύ θετικά υλικά ταξικά συμφέροντα και αυτοί οι πόλεμοι ήταν ταξικοί αγώνες, όπως ακριβώς οι κατοπινές εσωτερικές συγκρούσεις στην Αγγλία και τη Γαλλία. Αν αυτοί οι ταξικοί αγώνες είχαν τότε θρησκευτικά συνθήματα, αν τα συμφέροντα, οι ανάγκες και οι διεκδικήσεις των μεμονωμένων καλύπτονταν κάτω από θρησκευτικό μανδύα, αυτό κατά τίποτε δεν αλλάζει την υπόθεση και εξηγείται εύκολα από τις περιστάσεις της εποχής».
Η ισπανική αποικιοκρατία είχε χαρακτήρα χρυσοθηρίας, αλλά το χρυσάφι που έφερναν πίσω στην πατρίδα-μητρόπολη δεν μετατράπηκε σε κεφάλαιο, διότι η ισπανική κυβέρνηση μετά τον τερματισμό της αραβικής-μαυριτανικής κατοχής (κράτησε 7 αιώνες περίπου, από το 711 μέχρι το 1492!) έδιωξε με το λεγόμενο Έδικτο Εκδίωξης του 1492 και τους Εβραίους οι οποίοι μαζί με τους Άραβες είχαν το εμπόριο στα χέρια τους. Αυτό, μαζί με μια σειρά από άλλες καταστροφές έπνιξε την άνοδο της μπουρζουαζίας στην Ισπανία και οδήγησε σ’ ένα νέο δυνάμωμα του φεουδαρχισμού. Από την Αμερική έφταναν αμύθητοι θησαυροί τους οποίους, όμως, δεν μπορούσε κανείς πια να τους μετατρέψει σε κεφάλαιο κι αυτό σφράγισε την οπισθοδρόμηση στην Ισπανία. Γράφει σχετικά ο Γάλλος ιστορικός Πιερ Βιλάρ (1906-2003):
«Ο θρίαμβος του παλαιού χριστιανού (cristiano viejo) συνεπάγεται μια κάποια περιφρόνηση για την απόκτηση χρήματος, ακόμα και για την κατασκευή αγαθών, καθώς και μια κάποια έλξη προς το σύστημα των καστών. Στα μέσα του 16ου αιώνα οι συντεχνίες άρχισαν να υποχρεώνουν τα μέλη τους να αποδείξουν την καθαρότητα του αίματός τους (limpieza de sangre)- μια ανεπαρκής μαθητεία για την είσοδο στην καπιταλιστική εποχή…Για κάποιους το «ινδιάνικο χρυσάφι» χρησίμευσε από μόνο του για να εξασφαλίσει την ισπανική ηγεμονία – για άλλους αποτελεί τη βασική αιτία της ισπανικής παρακμής…Τα κέρδη δεν «επενδύθηκαν» με την καπιταλιστική έννοια της λέξης και οι τυχεροί μετανάστες ονειρεύονταν να αγοράζουν γη, να χτίζουν «πύργους» και να συσσωρεύουν θησαυρούς.
Το δράμα και ο Κιχώτης καταγράφουν αυτή τη στάση των αγροτών και των ευγενών…Πρόσφατες δηλώσεις παρουσιάζουν ως αρετή την ισπανική ασυμβατότητα με τον καπιταλισμό, αλλά ετούτο έχει καταδικάσει τη χώρα σε αναποτελεσματικότητα» (Pierre Vilar, στο: Roberto Fernández Retamar, Caliban and other Essays, σελ. 68, Spain’s Decadence, University of Minnesota Press, 1989).
«Αυτή η ήττα της ισπανικής μπουρζουαζίας, αυτή η επιμονή των φεουδαρχικών δομών σημάδεψαν το μέλλον της Ισπανίας. Η επιβίωση μιας αρχαϊκής ιδεολογίας ενσαρκωμένης σ’ ένα Καθολικισμό σκοταδιστικό τοποθέτησε τον αστικό εκσυγχρονισμό ενάντια στον ζουρλομανδύα της Αντιμεταρρύθμισης προκαλώντας την καθυστέρηση (ή ακόμα και την απώλεια) της επιστημονικής γνώσης που ήταν απαραίτητη για τη μπουρζουαζία (αλλά όχι για τη φεουδαρχική κοινωνία) (στο ίδιο, σελ. 69).
Οι Ισπανοί είχαν εισαγάγει στη «Νέα Ήπειρο», την Αμερική, φεουδαρχικές σχέσεις, Καθολικισμό, δηλαδή ιστορική στασιμότητα, άρα οπισθοδρόμηση. Τα σημάδια υπάρχουν μέχρι σήμερα. Προς το τέλος του 16ου αιώνα η Ισπανία είχε μπλεχτεί σε τόσους πολέμους που δεν έφτανε το χρυσό που έφεραν οι κονκισταντόροι από το «Νέο Κόσμο» για να πληρώσει και η καθοδική πορεία της Ισπανικής Αυτοκρατορίας ήταν πια γεγονός. Η πρώτη δυναμική ανάπτυξη και επέκταση του καπιταλισμού που περνούσε στη χρηματιστηριακή του φάση έγινε από δύο προτεσταντικές χώρες του Βορρά: την Ολλανδία και την Αγγλία αντικαθιστώντας βαθμιαία τους Ισπανούς στην παγκόσμια εξάπλωση. Ενώ οι Ισπανοί είχαν το «Χρυσό Αιώνα» τους στο 16ο, για την Ολλανδία ο 17ος μπήκε στην ιστορία της ως «Χρυσός Αιώνας». Τη στιγμή που για τους λαούς αυτών των χωρών οι αιώνες αυτοί ήταν κάθε άλλο παρά «χρυσοί»… Ο Καρλ Μαρξ στο «Κεφάλαιο» θα σημειώσει ενδιαφέροντα πράγματα για τη σχέση του προτεσταντισμού με τον καπιταλισμό που μας βοηθάει να καταλάβουμε ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο. Έτσι θα παρατηρήσει ότι:
«Το σύστημα του χρήματος είναι ουσιαστικά Καθολικό. Της δε πίστωσης, κατεξοχήν προτεσταντικό. Μόνο η πίστη εξασφαλίζει ευδαιμονία: η πίστη στη χρηματική αξία που αποτελεί την ψυχή του εμπορεύματος, η πίστη στο σύστημα παραγωγής και την προκαθορισμένη τάξη του, η πίστη στους όρους παραγωγής που προσωποποιούνται στο κεφάλαιο, το οποίο έχει τη δύναμη να αυξήσει από μόνο του την αξία. Αλλά όπως ο προτεσταντισμός δεν χειραφετείται από τα θεμέλια του καθολικισμού, έτσι και το πιστωτικό σύστημα ανεγείρεται πάνω στη βάση του χρηματιστικού συστήματος» (στο: Χοσέ Κάρλος Μαριάτεγκι, Εφτά Δοκίμια για την ερμηνεία της Περουβιανής Πραγματικότητας, Εκδόσεις «Άγρα», σελ. 204).
Και σύμφωνα με τον Φρίντριχ Ένγκελς, το πρώτο στάδιο χειραφέτησης της αστικής τάξης, βρίσκεται στην προτεσταντική Μεταρρύθμιση:
«Η Μεταρρύθμιση του Καλβίνου ανταποκρινόταν στις ανάγκες της πιο προηγμένης μπουρζουαζίας της εποχής. Το δόγμα του απόλυτου προορισμού ήταν η θρησκευτική έκφραση του γεγονότος ότι, στον ανταγωνιστικό κόσμο του εμπορίου, η επιτυχία και η αποτυχία δεν εξαρτώνται από την ικανότητα ή δραστηριότητα του ανθρώπου, αλλά από τις περιστάσεις που αυτός δεν ελέγχει» (στο ίδιο, σελ 203/204).
Φανερό είναι ότι ο προτεσταντισμός ήταν κάτι παραπάνω από θρησκευτική ένδυση νέων κοινωνικών δυνάμεων, αλλά είχε και τεράστιες ηθικές διαστάσεις. Ήδη είδαμε παραπάνω ότι ο καπιταλισμός χρειάστηκε μια νέα ηθική και νοοτροπία για να εμπεδωθεί η οικονομική και πολιτική του κυριαρχία. Ασχολήθηκαν με το θέμα και ο Φρίντριχ Ένγκελς και ο Μαξ Βέμπερ. Στο Ο Λουδοβίκος Φόϋερμπαχ και το Τέλος της Γερμανικής Κλασικής Φιλοσοφίας, ο Ένγκελς θα πει τα εξής χαρακτηριστικά:
«Το μεσαίωνα, στο μέτρο ακριβώς που αναπτυσσόταν η φεουδαρχία, ο χριστιανισμός αναπτυσσόταν σε θρησκεία που ανταποκρινόταν σ’ αυτή, με μια αντίστοιχη φεουδαρχική ιεραρχία. Κι όταν ανέβαινε η αστική τάξη, αναπτύχθηκε, σε αντίθεση με το φεουδαρχικό καθολικισμό, η προτεσταντική αίρεση, πρώτα στη Νότια Γαλλία με τους αλβιγινούς την εποχή που οι πόλεις είχαν φτάσει εκεί στη μεγαλύτερή τους άνθηση. Ο μεσαίωνας είχε προσαρτήσει στη θεολογία όλες τις άλλες μορφές της ιδεολογίας: τη φιλοσοφία, την πολιτική και τα νομικά, τις είχε μετατρέψει σε υποδιαιρέσεις της θεολογίας. Ανάγκαζε έτσι κάθε κοινωνική και πολιτική κίνηση να παίρνει θεολογική μορφή. Οι διαθέσεις των μαζών είχαν διαμορφωθεί αποκλειστικά με θρησκευτική πνευματική τροφή και για να προκληθεί ένα θυελλώδες κίνημα ήταν απαραίτητο να παρουσιάσουν τα συμφέροντα των μαζών στις ίδιες τις μάζες με θρησκευτικό περίβλημα. Και όπως η αστική τάξη από την αρχή δημιούργησε ένα εξάρτημα από ακτήμονες πληβείους των πόλεων που δεν ανήκαν σε καμιά αναγνωρισμένη κάστα, από κάθε λογής μεροκαματιάρηδες και υπηρέτες, πρόδρομους του κατοπινού προλεταριάτου, έτσι και η αίρεση από νωρίς κιόλας χωρίζεται σε μια αστική μετριοπαθή και σε μια πληβεία επαναστατική αίρεση, που την απεχθάνονταν και οι ίδιοι αστοί αιρετικοί. Το γεγονός ότι δεν μπορούσαν να εξοντώσουν την προτεσταντική αίρεση αντιστοιχούσε στο γεγονός ότι ήταν ακατανίκητη η αστική τάξη που ανέβαινε» (σελ. 59/60).
Τα «πνεύματα» και τα «φαινόμενα» έχουν πάντα τις υλικές προϋποθέσεις τους. Οι εκάστοτε κυρίαρχοι στην ιστορία πλάθουν μια καινούργια ηθική που τους επιτρέπει να «κάνουν τη δουλειά τους». Επομένως, «η ασύλληπτη αυτοπειθάρχηση του ανθρώπου που συνδέεται με την πρωτογενή κεφαλαιακή συσσώρευση» ήταν αναγκαία συνέπεια, αλλά και προϋπόθεση για τη δυναμική πρωτογενή συσσώρευση κεφαλαίου και αυτά τα χαρακτηριστικά ο Καθολικισμός δεν τα είχε καλλιεργήσει, διότι στις μεσαιωνικές φεουδαρχικές σχέσεις χρειαζόταν η θρησκεία να καλλιεργήσει μια άλλη ηθική, μια άλλη νοοτροπία που ταίριαζε με τις φεουδαρχικές σχέσεις. Η καθολική εκκλησία, υπερασπιστής και εκφραστής κατ’ εξοχήν του φεουδαρχισμού, είχε προβάλει λυσσαλέες αντιστάσεις με τα χειρότερα μέσα μάλιστα, όπως η Ιερά Εξέταση, στην ιστορική εξέλιξη προκειμένου να μη χάσει τη θέση της στην εξουσία.
Έχει σημασία λοιπόν να δούμε ποιές, κατά τον Βέμπερ, ηθικές καλλιέργησε ο καπιταλισμός από την εποχή της ανόδου του για να κάνει μέσα από την καινούργια θρησκεία τα λαϊκά στρώματα να δουλεύουν για όφελός του και να δώσει στην αστική τάξη δικαιολογίες από την Αγία Γραφή για την μεγάλη επέκταση στα πέρατα της γης συνοδευόμενη από την υποδούλωση ολόκληρων λαών. Ο Μαξ Βέμπερ μιλώντας για την αλλαγή του χαρακτήρα του ασκητισμού από το φεουδαρχικό μεσαίωνα προς τον ανερχόμενο καπιταλισμό έχει τη γνώμη ότι:
«Ο χριστιανικός ασκητισμός, στην αρχή καταφεύγοντας στη μοναξιά και εγκαταλείποντας τα εγκόσμια, κυριάρχησε με την εκκλησία πάνω στον κόσμο, που είχε απαρνηθεί στα μοναστήρια. Αλλά, συνολικά, άφησε άθικτο στον κόσμο το φυσικό, αυθόρμητο χαρακτήρα της καθημερινής ζωής. Τώρα όμως ο ασκητισμός μπήκε μέσα στην αγορά της ζωής, έκλεισε τις πόρτες του μοναστηρίου πίσω του και καταπιάστηκε να εισχωρήσει ακριβώς στην εγκόσμια καθημερινή ζωή με τη μεθοδικότητά του, για να τη μεταμορφώσει ορθολογικά…» (σελ. 134).
«Για να κατανοήσουμε τη συνάφεια μεταξύ των θεμελιακών θρησκευτικών ιδεών του ασκητικού προτεσταντισμού και των αξιωμάτων του για την καθημερινή οικονομική συμπεριφορά είναι αναγκαίο να εξετάσουμε με ιδιαίτερη προσοχή προπάντων τέτοια θεολογικά βιβλία, σαν εκείνα που πηγάζουν από την κληρική πρακτική. Γιατί σε μια εποχή που το υπερπέραν ήταν το παν, όταν η κοινωνική θέση του χριστιανού εξαρτιόταν από την εισδοχή του στη Μετάληψη, την επίδραση του κλήρου με την ιεροσύνη του, την εκκλησιαστική πειθαρχία και το κήρυγμα, ασκήθηκε μια επίδραση – όπως δείχνει μια ματιά στις συλλογές των consilia casus conscientiae (συμβουλές σε καταστάσεις της συνείδησης) κλπ – που εμείς οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν είμαστε διόλου ικανοί να αναπαραστήσουμε. Σε μια τέτοια εποχή οι θρησκευτικές δυνάμεις, που εκφράζονται με τέτοια μέσα, ασκούν αποφασιστικές επιδράσεις για τη διαμόρφωση του ‘εθνικού χαρακτήρα’ (σελ. 135).
Μέρος 2ο, Σχέσεις φύσης-ανθρώπων
Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα το 1919, εγκαταστάθηκε στη Φοιτητική Κατοικία του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης, που τότε λειτουργούσε ως ανοιχτό πανεπιστήμιο, πολιτιστικό κέντρο. Εκεί συνάντησε τον Σαλβαδόρ Νταλί, τον σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ, τον ποιητή Ραφαέλ Αλμπέρτι και τον Χιμένεθ. Την ίδια περίοδο συνέθεσε τα πρώτα του ποιήματα που κυκλοφόρησαν το 1921, με τίτλο Βιβλίο Ποιημάτων. Λίγο νωρίτερα, το 1918, είχε δημοσιεύσει το έργο Εντυπώσεις & Τοπία περιδιαβαίνοντας την Καστίλη.
«Με τον τόνο της ποιητικής μου φωνής που δεν έχει ούτε αποχρώσεις ξύλου, ούτε λαβύρινθους δηλητήριου, ούτε αρνιά που ξαφνικά γίνονται μαχαίρια ειρωνείας, θα προσπαθήσω να σας δώσω ένα μάθημα απλό για το κρυμμένο πνεύμα της πληγωμένης Ισπανίας. Ο Μανουέλ Τόρρες, ένας μεγάλος καλλιτέχνης της Ανδαλουσίας, είπε κάποτε σ΄ έναν άλλο τραγουδιστή: “Έχεις φωνή, έχεις στυλ, όμως δε θα πετύχεις ποτέ γιατί δεν έχεις ντουέντε”. Σ΄ ολόκληρη την Ανδαλουσία, απ’ το βράχο του Χαέν μέχρι το όστρακο του Καντίθ, οι άνθρωποι μιλούν συνέχεια για το ντουέντε κι όταν φανεί, το ένστικτό τους δεν τους γελάει ποτέ. Το αναγνωρίζουν αμέσως». «Η γριά τσιγγάνα χορεύτρια Λα Μαλένα φώναξε κάποτε ακούγοντας τον Μπραϊλόφσκυ να παίζει ένα κομμάτι του Μπαχ: ”Όλε! Αυτό έχει ντουέντε”. Όμως ο Γκλουκ, ο Μπραμς κ ο Νταριύς Μιλώ την έκαναν να βαρεθεί.
Κι ο Μανουέλ Τόρρες, που μες στις φλέβες του τρέχει περισσότερη κουλτούρα απ΄ ό,τι σ΄ οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο που γνώρισα ποτέ, ακούγοντας τον ίδιο τον Ντε Φάλια να παίζει το ”Νοκτούρνο ντελ Χενεραλίφ»”, είπε αυτή τη θαυμαστή κουβέντα: “Ό,τι έχει μαύρους ήχους έχει Ντουέντε”. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια». «Αυτοί οι μαύροι ήχοι είναι το μυστήριο, οι ρίζες που απλώνονται κάτω βαθιά στο πλούσιο χώμα, γνωστό μα κι άγνωστο σε όλους μας, απ΄ όπου όμως βγαίνει ό,τι αληθινό έχει να δείξει η τέχνη. Ο Ισπανός άνθρωπος του λαού μίλησε για ”μαύρους ήχους” και λέγοντας αυτό, συμφωνεί με το μεγάλο Γκαίτε που έδωσε τον ορισμό του ντουέντε όταν μιλώντας για τον Παγκανίνι του απέδωσε «μια μυστήρια δύναμη που όλοι νιώθουμε μα που κανένας φιλόσοφος δεν εξήγησε ποτέ».
«Έτσι το ντουέντε είναι μια δύναμη κι όχι μια λειτουργία, μια πάλη κι όχι μια αφηρημένη έννοια. Άκουσα κάποτε ένα γέρο κιθαρίστα, να λέει: “Το ντουέντε δε βρίσκεται στο λαρύγγι. Το ντουέντε ανεβαίνει απ΄ τις γυμνές πατούσες των ποδιών”. Που σημαίνει πως δεν είναι μια ικανότητα, μα αληθινή μορφή, αίμα, αρχαία κουλτούρα, στιγμή δημιουργίας». Αυτή η “μυστήρια δύναμη που όλοι νιώθουμε και που κανένας φιλόσοφος δεν εξήγησε ποτέ”, είναι το ίδιο το πνεύμα της γης. Είναι το ίδιο εκείνο ντουέντε που φλόγισε κι έκανε στάχτες την καρδιά του Νίτσε που γύρευε τις εξωτερικές του μορφές στη γέφυρα του Ριάλτο και στη μουσική του Μπιζέ, χωρίς ποτέ ν΄ αντιληφθεί πως το ντουέντε που κυνηγούσε είχε πηδήσει από τους μυστηριακούς Έλληνες στους χορευτές του Καντίθ. Όχι. Το σκοτεινό κι ολότρεμο ντουέντε για το οποίο μιλώ, είναι απόγονος του εύθυμου δαίμονα του Σωκράτη, όλο αλάτι και μάρμαρο, που όρμησε ξέφρενα κι άρχισε να τσαγκρουνάει τον κύριό του τη μέρα που πήρε το κώνειο». «Κάθε σκαλί που ανεβαίνει ένας άνθρωπος, ή όπως θα΄ λεγε ο Νίτσε, ένας καλλιτέχνης, στον πύργο της τελείωσής του γίνεται ύστερα από σκληρή μάχη μ΄ ένα ντουέντε. Όχι μ΄ έναν άγγελο όπως έχουν πει, ούτε με μια μούσα.. Είναι ανάγκη να γίνει αυτό το βασικό ξεχώρισμα για να φτάσει κανείς στην καρδιά ενός έργου. Ο άγγελος καθοδηγεί και προικίζει με δώρα, όπως ο Άγιος Ραφαήλ, ή φρουρεί και υπερασπίζει, όπως ο Άγιος Μιχαήλ, ή προειδοποιεί όπως ο Άγιος Γαβριήλ.
Ο άγγελος μπορεί να θαμπώσει αλλά δεν καταφέρνει τίποτε περισσότερο απ΄ το να πετάξει ανάλαφρα πάνω απ΄ το κεφάλι του ανθρώπου. Σκορπίζει τη χάρη του, κι ο άνθρωπος, χωρίς καμιά σχεδόν προσπάθεια δημιουργεί, αγαπιέται, χορεύει. Η μούσα υπαγορεύει και που και που εμπνέει. Τα όσα μπορεί, είναι σχετικά λίγα γιατί μακραίνει κι εξαντλείται τόσο γρήγορα – την είδα δυο φορές – αναγκάστηκα να την περιγράψω με τη μισή καρδιά της από μάρμαρο». «Ο άγγελος και η μούσα έρχονται απ΄ έξω. Ο άγγελος χαρίζει ακτινοβολία, η μούσα δίνει μορφές (ο Ησίοδος διδάχθηκε απ΄ αυτές). Χρυσό φύλλο ή πτυχή χιτώνα ο ποιητής δέχεται τα καλούπια έτοιμα, καθισμένος ανάμεσα στους θάμνους της δάφνης του. Το ντουέντε, όμως, πρέπει να ξυπνάει μέσα στα ίδια τα κύτταρα του αίματος. Πρέπει να σπρώξουμε μακριά τον άγγελο, να διώξουμε με κλωτσιές τη μούσα και να χάσουμε το φόβο που μας γέμιζε το βιολετί άρωμα που αναδίνει η ποίηση του δέκατου όγδοου αιώνα και το τεράστιο τηλεσκόπιο όπου απλωμένη πάνω στους φακούς βρίσκεται η μούσα χλωμή κι άρρωστη από τα ίδια τα όριά της. Η αληθινή μάχη είναι με το ντουέντε». «Για να βρούμε το ντουέντε δεν υπάρχει τίποτε να μας βοηθήσει. Ούτε χάρτης ούτε «σωστοί τρόποι». Το μόνο που ξέρουμε είναι πως καίει το αίμα σαν κοπανιστό γυαλί, πως εξαντλεί, πως σβήνει τη γλυκιά γεωμετρία που μάθαμε, πως κλωτσάει όλα τα στυλ, πως κάνει το Γκόγια, ζωγράφο του γκρίζου, του ασημένιου κι εκείνου του ροζ στην καλύτερη αγγλική παράδοση να ζωγραφίζει με τις γροθιές και τα γόνατα τρομερά μαύρα κατράμια».
«Οι μεγάλοι καλλιτέχνες της Βόρειας Ισπανίας, είτε χορεύουν, είτε παίζουν κιθάρα, είτε τραγουδούν, ξέρουν καλά πως χωρίς τον ερχομό του ντουέντε δεν υπάρχει αληθινή συγκίνηση. Μπορούν αν θέλουν να ξεγελάσουν ένα ολόκληρο ακροατήριο δίνοντας την εντύπωση πως φλέγονται από ντουέντε, όπως καθημερινά γελιόμαστε από ζωγράφους, συγγραφείς και καλλιτεχνικά ρεύματα χωρίς ίχνος ντουέντε. Αν όμως προσέξει κανείς καλά και δεν αφήσει την αδιαφορία του να τον παραπλανήσει, αργά ή γρήγορα η απάτη θα ξεσκεπαστεί και το ψεύτικο κατασκεύασμα του ντουέντε θα το βάλει στα πόδια. Ο ερχομός του ντουέντε προϋποθέτει πάντοτε μια ριζική αλλαγή όλων των μορφών που στηρίζονται σε παλιές βάσεις. Φέρνει μαζί του ένα συναίσθημα φρεσκάδας εντελώς πρωτόγνωρο έτσι όπως μοιάζει με καινούριο τριαντάφυλλο, με θαύμα, γεννώντας στο τέλος ένα σχεδόν θρησκευτικό ενθουσιασμό. Σ΄ όλους τους αραβικούς χορούς και τα αραβικά τραγούδια η παρουσία του ντουέντε γίνεται δεκτή με κραυγές: ”Αλά! Αλά!”, “Θεέ! Θεέ!”, που δε διαφέρει πολύ από το ΄Ολε της ταυρομαχίας. Και στα τραγούδια της Βόρειας Ισπανίας η εμφάνιση του ντουέντε χαιρετίζεται πάντα με την κραυγή “Βίβα Ντιός!”, “Ζήτω ο Θεός!”, μια βαθιά, ανθρώπινη και τρυφερή κραυγή επικοινωνίας με το Θεό μέσα απ΄ τις πέντε αισθήσεις με τη βοήθεια του ντουέντε, που συγκλονίζει τη φωνή και το σώμα του χορευτή, μια αληθινή και ποιητική φυγή απ΄ αυτόν τον κόσμο, το ίδιο αγνή με κείνη που ορθώνει μέσα απ΄ τους επτά κήπους ο ανεπανάληπτος σχεδόν ποιητής του δέκατου έβδομου αιώνα Πέντρο Σότο ντε Ροχάζ κι ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος στην ταραγμένη σκάλα του θρήνου του. Είναι λοιπόν φυσικό, σα φτάσει αυτή η φυγή, να νοιώσουν όλοι την επίδρασή της – οι μυημένοι που ξέρουν πως το στυλ μπορεί να κατακτήσει και το φθηνότερο υλικό, μα κι οι άλλοι, οι αμύητοι, που νοιώθουν μια απροσδιόριστη αλλά πέρα για πέρα αυθεντική συγκίνηση. Πριν από μερικά χρόνια, σ΄ ένα διαγωνισμό χορού στο Χερέθ ντε λα Φροντέρα, μια γριά ογδόντα χρονών νίκησε πανέμορφες γυναίκες και κορίτσια με μέσες σα νερό, υψώνοντας απλώς τα χέρια, ρίχνοντας πίσω το κεφάλι και κτυπώντας τα πόδια στα σανίδια».
«Ανάμεσα σε μούσες και αγγέλους, ανάμεσα σε καλλονές κορμιού και καλλονές χαμόγελου, το ετοιμοθάνατο ντουέντε, σέρνοντας τα φτερά του τα φτιαγμένα από σκουριασμένα μαχαίρια, δε γινόταν παρά να νικήσει – και νίκησε. Όλες οι Τέχνες μπορούν να΄ χουν ντουέντε. Το πεδίο όμως είναι πιο πλούσιο στη μουσική, στο χορό και στην ποίηση που απαγγέλλεται, γιατί απαιτούν για ερμηνευτή ένα σώμα ζωντανό – είναι μορφές που γεννιούνται και πεθαίνουν ακατάπαυστα και καθορίζονται από ένα ακριβές παρόν. Το ντουέντε επιδρά πάνω στο σώμα της χορεύτριας όπως ο άνεμος πάνω στην άμμο. Με μαγικές δυνάμεις μεταμορφώνει ένα απλό κορίτσι σε φεγγαρόπληκτη παραλυτική, κάνει ένα τσακισμένο γεροζητιάνο που γυρίζει τις ταβέρνες να κοκκινίζει σαν έφηβος, κρύβει μέσα σε μακριές πλεξίδες το άρωμα του λιμανιού τη νύχτα και κάθε στιγμή εμπνέει στα χέρια κινήσεις που γέννησαν τους χορούς όλων των καιρών. Μα αξίζει να τονιστεί πως το ντουέντε δεν επαναλαμβάνεται ποτέ, όπως τα σχήματα της θάλασσας δεν επαναλαμβάνονται ποτέ στη θύελλα».
«Είναι φανερό πως κάθε τέχνη έχει το δικό της ξέχωρο ντουέντε. Όλα όμως ενώνουν τις ρίζες τους στο σημείο όπου προβάλλουν οι “μαύροι ήχοι” του Μανουέλ Τόρες, ύστατη ύλη, αδέσποτη κι ολότρεμη κοινή βάση του μουσαμά – «μαύροι ήχοι» που πίσω τους ανακαλύπτουμε τρυφερά αδελφωμένα, ηφαίστεια, μερμήγκια, ζέφυρους και τη μεγάλη νύχτα να ζώνει σφιχτά στη μέση της το Γαλαξία. Κυρίες και Κύριοι: έστησα τρεις αψίδες και με χέρι αδέξιο τοποθέτησα πάνω τη μούσα, τον άγγελο και το ντουέντε. Η μούσα μένει ακίνητη. Μπορεί να κρατήσει τον πολύπτυχο χιτώνα της, τα αγελαδίσια μάτια της που ατενίζουν την Πομπηία ή την πλατιά μύτη με τα τέσσερα πρόσωπα που της έδωσε ο φίλος της ο Πικάσσο. Ο άγγελος μπορεί να ανεμίσει στα μαλλιά που ζωγράφισε ο Αντονέλλο ντε Μεσσίνα ή να φτερουγίσει στις πτυχές του Λίππι και στο βιολί του Μασσολίνο και του Ρουσσώ. Μα το ντουέντε; Πού είναι το ντουέντε; Μέσα από την άδεια αψίδα υψώνεται ένας άνεμος του νου που πνέει ακατάπαυστα πάνω από τα κεφάλια των νεκρών σε μια ατελείωτη αναζήτηση για καινούρια τοπία κι ανυποψίαστους τόνους. Ένας άνεμος που μυρίζει σάλιο παιδιού, φρεσκοκομμένο χορτάρι και πέπλο μέδουσας αγγέλλοντας το αιώνιο βάπτισμα των νιογέννητων πραγμάτων».
Μέρος 3ο, Ποδόσφαιρο
Όποια συζήτηση και αν ξεκινήσει σχετικά με το ποδόσφαιρο σε επίπεδο εθνικών ομάδων, το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό όλων είναι η Εθνική Ισπανίας. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο εξαιτίας των τόσο σημαντικών επιτευγμάτων σε ομαδικό / ατομικό επίπεδο, αλλά διότι το ποδόσφαιρο που αποδίδει στο γήπεδο ήταν, τουλάχιστον την τετραετία 2008-2012, πολύ ανώτερο από αυτό κάθε πιθανού αντιπάλου.
Ένα από τα πράγματα για τα οποία το μοντέλο αυτό κυριάρχησε είναι η Λα Λίγκα. Το πρωτάθλημα στο οποίο πρωτοστατούν τρεις από τους σπουδαιότερους συλλόγους του πλανήτη: η Ρεάλ Μαδρίτης, η Μπαρτσελόνα και η Ατλέτικο Μαδρίτης. Αυτοί οι σύλλογοι κατέχουν σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του παγκόσμιου ποδόσφαιρου και αποτελούν σαφώς έναν από τους σημαντικότερους λόγους που η εθνική της χώρας τους είναι τόσο επιτυχημένη τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, το ισπανικό πρωτάθλημα διαθέτει πολλές δυνατές ομάδες από τα σπλάχνα των οποίων έχουν βγει δεκάδες αξιόλογοι ποδοσφαιριστές . «Παράγεται», δηλαδή, πληθώρα ικανών αθλητών που δίνουν την πολυτέλεια στον εκάστοτε προπονητή του αντιπροσωπευτικού συγκροτήματος να φτιάξει ένα πολύ ανυπέρβλητο σύνολο.
Σε μελέτη του υλικού για τα Γιούρο του 2008 και 2012 καθώς και του Παγκόσμιου Κυπέλλου του 2010 θα παρατηρήσουμε τα εξής: το 2008 το 78% των Ισπανών αγωνίζονταν σε Ισπανικούς συλλόγους, το 2010 το 86% και το 2012 το 82%. Αποτέλεσμα αυτών των στοιχείων είναι η ομοιογένεια που βγάζουν οι Ισπανοί τόσο εντός, όσο και εκτός γηπέδου. Οι παίκτες γνωρίζονται μεταξύ τους καθώς πολλοί αγωνίζονται στους ίδιους συλλόγους, ξέρουν ο ένας το παιχνίδι του άλλου και άρα τα «μαθήματα» εμπέδωσης στο ήδη περιορισμένο χρονικό διάστημα προσαρμογής λειτουργεί υπέρ του συνόλου.
Ένας άλλος παράγοντας στον οποίο οφείλεται η τρομερή συνοχή των Ισπανών είναι ότι οι περισσότεροι έχουν ξεκινήσει από τις ίδιες ακαδημίες. Σχεδόν όλες οι ισπανικές ομάδες διαθέτουν ακαδημίες που παράγουν συνεχώς νέα αστέρια, με διασημότερες όλων φυσικά τις La Masia της Μπαρτσελόνα και Castilla της Ρεάλ. Όταν ένας ποδοσφαιριστής μαθαίνει τα κατατόπια και τις οδηγίες της μπάλας σε αυτές τις δύο ακαδημίες είναι φυσικό επακόλουθο να υιοθετήσει και τον τρόπο παιχνιδιού των δύο αυτών τεράστιων συλλόγων, που τους έχουν επιφέρει πολλές επιτυχίες.
Πέρα από την υποδειγματική δουλειά που γίνεται στις ακαδημίες των ισπανικών ομάδων, σημαντικό ρόλο στη δημιουργία ποιοτικών ποδοσφαιριστών παίζει και η προσπάθεια της ισπανικής ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας η οποία έχει δημιουργήσει τις κατάλληλες υποδομές ώστε η εθνική τους να πρωταγωνιστεί σε διεθνείς διοργανώσεις όλων των ηλικιών. Aξίζει να σημειωθεί πως η Ισπανία είναι κάτοχος 6 Ευρωπαϊκών κυπέλλων στο πρωτάθλημα κάτω των 19 της ΟΥΕΦΑ. (2002,2004,2006,2007,2011,2012,2015).
Το 2008 στο ΓΙΟΥΡΟ, ο Αραγονιές έχοντας στην διάθεση του τον κινητήριο μοχλό της Μπαρτσελόνα, δηλαδή τους Τσάβι, Ινιέστα χρησιμοποιώντας ένα 4-2-3-1 κατέκτησε το τρόπαιο με 12 γκολ υπέρ και 3 κατά. Το 2010 στο Παγκόσμιο Κύπελλο ο Ντελ Μπόσκε έβαλε δίπλα στο Μπουσκέτς τον Τσάμπι Αλόνσο, διαφοροποίησε τη μανιέρα για περισσότερο έλεγχο και κατέκτησε τη διοργάνωση με 8 γκολ υπέρ και 2 κατά. Τέλος για το ΓΙΟΥΡΟ του 2012 ο Ντελ Μπόσκε αντιγράφοντας τη διάταξη των Καταλανών εκείνη τη χρονιά αποφάσισε να στήσει την ομάδα του χωρίς καθαρό επιθετικό κάνοντας την να αποδίδει μέσα στο γήπεδο ένα πλήρως αποτελεσματικό και απίστευτα θεαματικό ποδόσφαιρο. Με 12 γκολ ενεργητικό, 1 γκολ παθητικό και έναν εντυπωσιακό διασυρμό της Ιταλίας στον τελικό με 4-0 παρέμεινε στην κορυφή της Ευρώπης για δεύτερη τετραετία.
Κοινός παράγοντας και στις 3 διοργανώσεις πέρα από τον τρόπο ανάπτυξης που ανήκει στη Μπαρτσελόνα είναι το ότι η σύνθεση της ομάδας αλλάζει ελάχιστα. Με άλλα λόγια οι προπονητές της Ισπανίας χρησιμοποίησαν την τετραετία 2008-2012 την ίδια πετυχημένη συνταγή δίχως να έχει βρεθεί κάποια ομάδα ικανή να τους αντιμετωπίσει.
Το άγγιγμα του Γκουαρδιόλα
Η ομάδα και η μπάλα θα κινηθούν μαζί μέχρι τα 30 τελευταία μέτρα της αντίπαλης περιοχής χάρις στις γρήγορες εναλλαγές. Οι αμυντικοί δεν πρέπει να αρκεστούν στη μεταβίβαση της μπάλας χωρίς πραγματική πρόθεση. Η ιδέα είναι να ανέβουν «παίζοντας». Να προχωρήσουν, να προωθήσουν τη μπάλα και τα ταυτόχρονα να κερδίσουν μέτρα στο γήπεδο. Ο στόχος είναι να επιτύχεις στο γήπεδο να διασχίσεις τις αντίπαλες γραμμές. «Στόχος είναι να κάνεις τον αντίπαλο να κουνηθεί και όχι τη μπάλα», εξηγεί ο Γκουαρδιόλα. Αντίθετα πιστεύει ότι πρέπει να προσελκύσεις τον αντίπαλο. Αυτό εξηγούσε και ο Βραζιλιάνος Ντάντε, στην κοινή τους συνύπαρξη στη Μπάγερν: “Εάν δώσω τη μπάλα χωρίς να έρθει σ’εμένα ο αντίπαλος, δε δημιουργώ καμία ταραχή στις γραμμές τους”. Το δόγμα είναι πως η μπάλα δε φεύγει από τα πόδια του παίχτη αν δεν κινηθεί ο αντίπαλος.
Ο Γιόχαν Κρόιφ που πήρε τον Καταλανό υπό την επίβλεψή του στη Μπαρτσελόνα επαναλάμβανε: “Είμαι ένας προπονητής πολύ πιο αμυντικός απ’ ότι οι άλλοι νομίζουν». Ο πνευματικός του γιος ποτέ δε μπόρεσε να τον αντικρούσει. Υποστηρίζει με πάθος πως αν η ομάδα δεν αμύνεται καλά, φταίει ότι ήταν τοποθετημένη λάθος στην επιθετική της ανάπτυξη. Κάθε παίχτης έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο ανάλογα με τη θέση της μπάλας. Ο στόχος είναι πάντα ο ίδιος. Να δημιουργήσει χώρους για τους συμπαίχτες του. «Ο Κρόιφ μου έλεγε –σημειώνει ο Πεπ- όταν έχεις τη μπάλα το πρώτο πράγμα που κάνεις είναι να κοιτάξεις όσο πιο μακριά γίνεται, μέχρι τον επιθετικό της κορυφής ή μέχρι τους πλάγιους μέσους».
Συνοπτικά οι πέντε θέσεις του Γκουαρδιόλα για τον έλεγχο και την οργάνωση:
H κατανομή: Κανείς παίχτης δεν πρέπει να βρίσκεται στην ίδια οριζόντια ή κάθετη γραμμή με έναν συμπαίχτη του.
Το πλάτος: Oι γωνιακοί παίχτες πρέπει να ανοίγονται, ώστε να διασπώνται οι γραμμές των αντιπάλων και να δημιουργείται χώρος για την ανάπτυξη των μέσων.
Η συνοχή: Όχι η διαχείριση της μπάλας αλλά το πώς να την προφυλάξεις και να την κρατήσεις για να αναγκάσεις τον αντίπαλο να βγει από το πλάνο του.
Ο 3ος παίχτης: Διαμόρφωση τριγώνου με ένα παίχτη πιο προωθημένο για να ακουμπήσεις πάνω του τη μπάλα και να περιμένεις έναν άλλο ελεύθερο παίχτη.
Ο προσανατολισμός του σώματος: O ελεύθερος παίχτης πίσω από τη γραμμή πίεσης πρέπει να είναι έτοιμος να προχωρήσει και να διασχίσει γρήγορα το γήπεδο. Πρέπει πάντα να είναι τοποθετημένος στα ¾ και χωρίς να έχει πλάτη την περιοχή.
Ακαδημίες
Η Μασία, από την ίδρυσή της αλλά και την αναδιαμόρφωση με την έλευση (του προπονητή) Κρόιφ το 1988, αποτέλεσε ένα εκπαιδευτικό μοντέλο για όλες τις ισπανικές ομάδες. Ένα μοντέλο που δεν υιοθετήθηκε εξ ολοκλήρου, ωστόσο προσέφερε κατευθύνσεις. Οι προπονητές ακαδημιών προσέγγιζαν επιστημονικά τη δουλειά τους, με κριτήριο την εκμάθηση των βασικών του αθλήματος στα παιδιά, τη διαπαιδαγώγησή τους και τη γαλούχηση των προσωπικοτήτων τους.
Τα γκρουπ της προπόνησης δεν ξεπερνούσαν τα 6-7 άτομα, με στόχο την όσο το δυνατόν περισσότερο εξατομικευμένη εργασία. Η δουλειά αφορούσε στην τεχνική, τα γρήγορα πόδια και την κίνηση χωρίς την μπάλα και όχι (τουλάχιστον αρχικά) την κατασκευή αθλητικού κορμιού, την επίτευξη γκολ ή τη διδασκαλία καταστροφής του παιχνιδιού του αντιπάλου. Στόχος στα μικρά ηλικιακά μείγματα παιδιών στις προπονήσεις δεν είναι η νίκη, αυτοσκοπός δεν είναι η δημιουργία επαγγελματιών.
Εξάλλου, τα επαγγελματικά πρωταθλήματα στη χώρα είναι μόλις δύο και οι θέσεις πεπερασμένες, σε αντίθεση για παράδειγμα με την Αγγλία και τις τέσσερις κατηγορίες. Οι ιδέες του Κρόιφ μεταλαμπαδεύτηκαν σε πλειάδα Ισπανών προπονητών, ανεξαρτήτως κατηγορίας ή ηλικιακού πεδίου που προπονούσαν. Η εκπαίδευση δεν είναι έννοια που αφορά μόνο τους ποδοσφαιριστές, αλλά και τους ίδιους τους αθλητικούς διδασκάλους τους. Όταν οι Ιταλοί κυρίαρχοι της προπονητικής άρχισαν να φθίνουν, η επαναστατική μορφή του Πεπ Γκουαρδιόλα μετατόπισε τα φώτα της δημοσιότητας στην ιβηρική χώρα.
Μόνο που ο αναμορφωτής της Μπαρτσελόνα δεν ήταν μόνος του σε αυτό το έργο. Από την πιο χαμηλή βαθμίδα μέχρι την ανώτατη, η Ισπανία εξελίχθηκε σε μία χοάνη των καλύτερη εκφραστών της προπονητικής, χωρίς φίλτρο για σκέψεις τους περί της εξέλιξης του αθλήματος.
Οικονομικοί παράγοντες
Η Ρεάλ Μαδρίτης ήταν από το 2004 έως το 2016 ο πιο εύπορος ποδοσφαιρικός σύλλογος στον πλανήτη σύμφωνα με τις ετήσιες εκθέσεις της Deloitte (https://www2.deloitte.com/uk/en/pages/sports-business-group/articles/deloitte-football-money-league.html). Την ακολουθεί η Μπαρτσελόνα. Οι δύο οικονομικοί δυνάστες του πρωταθλήματος, με τηλεοπτικές συμφωνίες που τους αποφέρουν 160.000.000 ευρώ ετησίως την ώρα που η τρίτη στη λίστα Βαλένθια εισπράττει 48.000.000 ευρώ και η δέκατη Εσπανιόλ 23.000.000 ευρώ, έχουν συσσωρευμένα χρέη εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, για τα οποία, όμως, διαθέτουν εγγυήσεις κάλυψης.
Οι κινήσεις εξυγίανσης δεν σταματούν στον περιορισμό της σπατάλης. Πρόσφατα έγινε γνωστό ότι στο πλαίσιο της προσπάθειας της Πριμέρα Ντιβιζιόν να φτάσει σε εμπορικότητα (και τηλεοπτικά έσοδα) την Πρέμιερ Λιγκ, οι ομάδες της θα πληρώνουν πρόστιμο κάθε φορά που ο τηλεοπτικός φακός εστιάζει σε άδειες εξέδρες, κατά τη διάρκεια ζωντανής μετάδοσης αγώνων τους.
Εξάλλου, το νέο τηλεοπτικό συμβόλαιο στην Ισπανία αλλάζει τα δεδομένα στον χώρο, αφού για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια, Μπαρτσελόνα και Ρεάλ Μαδρίτης εντάχθηκαν σε συλλογικές διαπραγματεύσεις. Παρότι υπήρχε απαράβατος και “φωτογραφικός” όρος τα έσοδα των ομάδων της προηγούμενης τηλεοπτικής συμφωνίας να μην μειωθούν (οπότε αυτά των δύο μεγάλων θα παρέμεναν πολύ υψηλά), το νέο συμβόλαιο ενίσχυσε τη θέση των υπολοίπων 18 συλλόγων του πρωταθλήματος, με τα συνολικά έσοδα να ανέρχονται σε 983.000.000 ευρώ ετησίως. Το ισπανικό συμβόλαιο εγχώριων δικαιωμάτων προβολής που τέθηκαν σε ισχύ από τη σεζόν 2016-2017 είναι το δεύτερο πιο ισχυρό στον κόσμο, μετά από το πολυσυζητημένο του αγγλικού πρωταθλήματος που θα αποφέρει 2.359.000.000 ευρώ ετησίως στις 20 αγγλικές ομάδες μέχρι το 2018-2019.
Επιπρόσθετα, στις γραμμές των οριζόντων που χάραξε το ΝΒΑ βαδίζει η Ισπανική λίγκα ποδοσφαίρου, καθώς αποφάσισε πως μέσα στην σεζόν, θα γίνει ένα παιχνίδι της στις ΗΠΑ ή τον Καναδά! Προκειμένου να εκμεταλλευτούν χορηγούς, στην Ισπανία αποφάσισαν να προχωρήσουν σε αυτή τη κίνηση ώστε να κλείσουν και μεγάλες συμφωνίες. Μία από αυτές είναι μια προσφορά που έχουν 15ετούς διάρκειας, προκειμένου να προωθήσουν το πρωτάθλημα στην Βόρεια Αμερική.
Ακόμη, η συντριπτική πλειονότητα των ισπανικών συλλόγων έχει δημιουργήσει ομάδες με ελάχιστα μεταγραφικά κόστη, αφού η σύνθεση του ρόστερ επαφίεται σε αποτελεσματικό σκάουτινγκ. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μεταγραφικής συμπεριφοράς στην Ισπανία ξεπηδάει από τη Σεβίλλη, η οποία το 2000, μετά από τον υποβιβασμό στη δεύτερη εθνική κατηγορία, προσέλαβε το σημερινό αθλητικό διευθυντή της Ρόμα.
Ο Ραμόν Ροντρίγκεθ Βερδέχο, Μόντσι εν συντομία, αγόρασε σε 16 χρόνια τους Αντρές Παλόπ, Ντάνι Άλβες (κέρδος 35.800.000 ευρώ), Φεντερίκο Φάσιο, Μάρτιν Κάσερες, Αντριάνο, Ιβάν Ράκιτιτς (κέρδος 17.500.000 ευρώ), Ζούλιο Μπαπτίστα (κέρδος 24.000.000 ευρώ), Σεϊντού Κεϊτά, Κρίστιαν Πόουλσεν, Λουίς Φαμπιάνο και Κάρλος Μπάκα (μεταξύ άλλων, σε μία ενδεκάδα που θα διεκδικούσε πολλά εάν έπαιζε μαζί) έναντι συνολικά 25.000.000 ευρώ. Οι συγκεκριμένοι ποδοσφαιριστές μεταπωλήθηκαν έναντι 170.000.000 ευρώ. Ακόμα 100.000.000 ευρώ εισέπραξαν οι Ανδαλουσιάνοι από τους Σέρχιο Ράμος, Χεσούς Νάβας, Αλμπέρτο Μορένο, Λουίς Αλμπέρτο και Χοσέ Αντόνιο Ρέγες, προϊόντα των ακαδημιών τους.
Επιπλέον, η Ισπανία αξιοποιεί τις αμφιλεγόμενες όπως εξηγήσαμε παραπάνω σχέσεις με τη Λατινική Αμερική. Από τον Λιονέλ Μέσι και τον Νεϊμάρ μέχρι τον Αλφρέντο ντι Στέφανο και τον Ντιέγκο Μαραντόνα, η Ισπανία είθισται να είναι το πρώτο αγκυροβόλι πέρα από τον Ατλαντικό για τα κορυφαία (και όχι μόνο) ταλέντα της Λατινικής Αμερικής που τολμούν να πραγματοποιήσουν το ταξίδι.
Μέρος 4ο, Ράφα Ναδάλ
Τον Ιανουάριο του 2017, όταν έχασε στην Αυστραλία τον τελικό των τελικών από τον αγαπημένο αντίπαλο – αλλά ποτέ εχθρό – Ρότζερ Φέντερερ, πολλοί πρόβλεψαν πως είναι κοντά στο αντίο. Τον ταλαιπώρησαν τα προηγούμενα χρόνια τα γόνατα, η ωμοπλάτη, οι καρποί – δεν υπάρχει σημείο του σώματός του που να μην του έχει προκαλέσει πόνους – ίσως γιατί ο Ναδάλ είναι ένας εξωγήινος παγιδευμένος σε ένα ανθρώπινο κορμί που χρησιμοποιεί ως ξενιστή και που είναι πάντα δύσκολο να σηκώσει τόση ενέργεια. Όμως ο Ναδάλ, μπορεί να έχασε στην Αυστραλία, ωστόσο στο ιστορικό εκείνο ματς βρήκε το μεγάλο κίνητρο: την όρεξη να αποδείξει στο κοινό ότι το τένις του παραμένει καταπληκτικά αποτελεσματικό, αρκεί ο ίδιος να έχει απλά τη θέληση και τη δέουσα σωματική κατάσταση. Ο Ναδάλ δεν κερδίζει: εξοντώνει. Και η καρδιά του, που κάθε φοράει που πατάει στο χώμα φορτίζεται, είναι τόσο μεγάλη, ώστε του επιτρέπει ν αφήνει στην άκρη χρονιές ταλαιπωρίας και δακρύων, ακόμη και τα ψυχαναγκαστικά σημάδια που τον καταδιώκουν. Ο Φέντερερ στην Αυστραλία βρήκε τη νίκη της καταξίωσης στην ιστορία, ο Ναδάλ, όμως, βρήκε τη δύναμη της επιστροφής.
Το αριστερό του φόρχαντ παραμένει συντριπτικό χτύπημα για κάθε αντίπαλο και χάρη στο μπακ χαντ, με τα δυο χέρια, η τελειότητα πλησιάζει. Το χώμα, η δυσκολότερη από τις επιφάνειες, γίνεται ο τόπος του μαρτυρίου διάφορων ανταγωνιστών, που πρέπει να αναμετρηθούν με το ουρλιαχτό του πολεμιστή, που έχουν απέναντι. Το σερβίς του ξεπερνάει εσχάτως τα 200 χιλιόμετρα την ώρα.
Ο Ράφα Ναδάλ, προκαλεί δέος: καταλαβαίνεις ότι βλέπεις κάποιον που δεν θα ξαναδείς ποτέ, κάποιον που είναι αδύνατο να αντιγράψουν οι σχολές, κάποιον που χάνει ή κερδίζει μόνος του – ούτε το κορμί του δεν μπορεί να σηκώσει τη δύναμη και το ψυχικό του σθένος.
Η σύγκριση
Ο Ναδάλ κέρδισε το πρώτο του τουρνουά ΑΤP στα 17 του, ενώ ο Φέντερερ στα 20. Ο Ισπανός κέρδισε το πρώτο του τουρνουά Γκραν Σλαμ στα 19 του, ενώ ο Ελβετός στα 22 του. Ο Ναδάλ έγινε νούμερο 1 στα 22 του, ενώ ο Φέντερερ ήταν σχεδόν 23, όταν το κατάφερε. Ο Ισπανός στα 24 του είχε κερδίσει τουλάχιστον μια φορά και τα τέσσερα τουρνουά του Γκραν Σλαμ, ενώ ο Φέντερερ το κατάφερε όταν έγινε 27 χρονών. Οι αριθμοί λένε ότι οι περίφημες μονομαχίες του Ναδάλ με τον Φέντερερ τελειώνουν σχεδόν πάντα με νίκες του Ισπανού – ακόμα και την τριετία (2004-07) της απόλυτης κυριαρχίας του πέντε χρόνια μεγαλύτερου Φέντερερ ο πιτσιρικάς Ναδάλ έχει κερδίσει 8 από τα 14 μεταξύ τους ματς.
Μέρος 5ο, Φερνάντο Αλόνσο
Η τρέχουσα αγωνιστική περίοδος είναι η τελευταία για τον Φερνάντο Αλόνσο στον κόσμο της F1, με την Μακλάρεν να κάνει γνωστό πως ο Ισπανός πιλότος δεν θα συμμετάσχει στο πρωτάθλημα του 2019. Στα 37 του χρόνια και έχοντας οδηγήσει για τις περισσότερες από τις κορυφαίες ομάδες της F1 (Μακλάρεν, Φεράρι, Ρενό) ο Φερνάντο Αλόνσο αποχωρεί από την ενεργό δράση, μεταξύ των οποίων και την κατάκτηση δύο πρωταθλημάτων οδηγών δύο συνεχείς χρονιές, το 2005 και το 2006.
“Μετά από 17 θαυμάσια χρόνια σε αυτό το εκπληκτικό σπορ, είναι καιρός για μένα να κάνω μία αλλαγή και να προχωρήσω. Απόλαυσα κάθε λεπτό από αυτές τις εκπληκτικές σεζόν και δεν μπορώ να ευχαριστήσω όπως αρκετά τους ανθρώπους που είχαν τη συμβολή τους για να κάνουν όλα αυτά τα χρόνια τόσο ξεχωριστά.
Υπάρχουν ακόμα πολλοί αγώνες γκραν πρι τη φετινή σεζόν και θα πάρω μέρος σε αυτούς με περισσότερη αφοσίωση και περισσότερο πάθος από ποτέ. Θα δούμε τι θα φέρει το μέλλον: νέες συναρπαστικές προκλήσεις περιμένουν στη γωνία.
Περνάω υπέροχα στη ζωή μου αλλά νιώθω την ανάγκη να εξευρενήσω νέες περιπέτειες”, τόνισε στη γραπτή του δήλωση ο Αλόνσο και πρόσθεσε: “Θέλω να ευχαριστήσω όλους στην ΜcLaren, η καρδιά μου θα είναι για πάντα με την ομάδα…
Οι άνθρωποι της μου έδωσαν τη δυνατότητα να διευρύνω τους ορίζοντές μου και νιώθω τώρα πως είμαι πιο ολοκληρωμένος οδηγός από ποτέ. Πήρα αυτή την απόφαση μερικούς μήνες πριν και δεν αλλάζω γνώμη”.
Μέρος 6ο, Μπάσκετ
Καλοκαίρι 2016. Το πρόγραμμα των αγωνιστικών υποχρεώσεων περιείχε το προολυμπιακό τουρνουά, τους Ολυμπιακούς Αγώνες και πέντε Ευρωμπάσκετ μικρότερων ηλικιών. Μία σταχυολόγηση των επιτευγμάτων των Ισπανών είναι αναγκαία από την Εθνική ανδρών και γυναικών, μέχρι αυτές των Παίδων και των Κορασίδων. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο, οι «φούριας ρόχας» κατέκτησαν το χάλκινο στους άνδρες και το ασημένιο στις γυναίκες. Η Ισπανία σάρωσε τα πάντα στο πέρασμά της, αφού στέφθηκε πρωταθλήτρια Ευρώπης στις κατηγορίες U20 και U16 των ανδρών, όπως επίσης πρωταθλήτρια Ευρώπης στις αντίστοιχες κατηγορίες U20 και 16 στις γυναίκες. Παράλληλα είχαν και το ασημένιο μετάλλιο στο Ευρωμπάσκετ U18! Kι όλα αυτά μέσα σε ένα καλοκαίρι!
Moιάζει πια δύσκολο να το πιστέψει κανείς ή να θυμηθεί την προηγούμενη μέρα, αλλά η Ισπανία δεν ήταν πάντοτε αυτή που είναι σήμερα. Μόλις το 2005, όχι τόσο παλιά δηλαδή, έγινε σάκος του μποξ για τους Γάλλους στον μικρό τελικό του Βελιγραδίου, όπου έχασε με 30 πόντους.
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας τερμάτισε 7η. Κέρδισε τρία απανωτά ευρωπαϊκά μετάλλια μεταξύ 1999-2003, αλλά κανένα από αυτά δεν ήταν χρυσό. Μεταξύ 1985-99 ανέβηκε μόλις μία φορά στο βάθρο και πριν από το 1983 έμενε στα ρηχά νερά. Όσο και αν ακούγεται απίθανο σήμερα, οι Ισπανοί κατέκτησαν, μπασκετικώς, για πρώτη φορά την Ευρώπη το 2009 στο Κατοβίτσε. Νωρίτερα, βέβαια, φόρεσαν το στέμμα της πρωταθλήτριας Κόσμου τσαλαπατώντας την Εθνική μας στη Σαϊτάμα, ενώ έφεραν τους Αμερικανούς στο χείλος του γκρεμού, στον αλησμόνητο Ολυμπιακό τελικό του 2008 στο Πεκίνο.
Το μπάσκετ της χώρας εκτοξεύτηκε προς τα αστέρια όταν εμφανίστηκε στα παρκέ η ευλογημένη γενιά των Ναβάρο, Πάου Γκασόλ, Καλδερόν, Χιμένεθ, Γκαρμπαχόσα, Ρούντι Φερνάντεθ, Μαρκ Γκασόλ, Τσάτσο Ροντρίγκεθ, Ρούμπιο, Μίροτιτς, Γιουλ, Ρέγιες.
Στους Ισπανούς αρέσει να λένε «Ένε Μπε Α» όταν αναφέρονται στην ομάδα που σάρωσε τους τίτλους και τα μετάλλια την τελευταία δεκαπενταετία και ιδίως στο διάστημα 2006-2016. Ένα άλλο κοινό γνώρισμα των κυρίαρχων ομάδων, σε όλα τα αθλήματα, είναι ότι ξέρουν να φέρνουν τους κανόνες στα μέτρα τους, χωρίς δισταγμό και χωρίς τύψεις.
Όταν η Σικελία βρισκόταν υπό ισπανική κατοχή, τον 18ο αιώνα, οι ντόπιοι σκάρωσαν μία καταπληκτική λέξη για να περιγράψουν τους ψευτοδανδήδες ευγενείς που κυκλοφορούσαν στο νησί και συναγωνίζονταν ο ένας τον άλλον σε κομ-ιλ-φο κομψότητα: «Σπανιολίσμο».
Και δεν έχουν άδικο. Οι καλύτερες παραστάσεις της «ρόχα» είχαν όλα τα χαρακτηριστικά που παρέδωσε στη σύγχρονη γενιά το ΝΒΑ.
Ταχύτητα. Θέαμα. Αλεγκρία. Ρυθμό. Κλάση. Προσωπικότητα. Καπατσοσύνη. Υπεροψία. Αλαζονεία. Ήταν, όλα, μέρος της συνταγής. Αφαιρούσες ένα από τα υλικά και η συνταγή δεν ήταν πια ίδια.
Το κύνειο άσμα για το Ναβάρο όπως επίσης και για το Γκασόλ ήταν ο μικρός τελικός με τη Ρωσία στο πρόσφατο Ευρωμπάσκετ του 2017, του οποίου η τελική φάση διεξήχθη στην Κωνσταντινούπολη. Ο Καλδερόν αποσύρθηκε αθόρυβα και σιωπηλά, όπως και ο Ρέγιες. Ο Μαρκ Γκασόλ είναι ήδη 33, ο Σέρχιο Ροντρίγκες 31, ο Σαν Εμετέριο 33. Ο 33χρονος Ρούντι δεν κλήθηκε τότε στην Εθνική, ενώ ήταν υγιής.
Υπάρχει βεβαίως μία σειρά από πρωτοκλασάτους, σε ιδιαίτερα παραγωγική ηλικία: ο Ρούμπιο είναι 28, ο Μίροτιτς 27, ο Γιουλ 31, o Kλαβέρ 30, o Iμπάκα 28, ο Aμπρίνες 25, ο Βίβες 25. Στα χρόνια των διόσκουρων από τη Βαρκελώνη (Ναβάρο, Γκασόλ), η Ισπανία κατέκτησε τον παγκόσμιο τίτλο του 2006, αλλά απέτυχε στα επόμενα δύο Μουντομπάσκετ. Κέρδισε δύο ασημένια (2008, 2012) και ένα χάλκινο (2016) Ολυμπιακά μετάλλια, σε διαδοχικές διοργανώσεις. Αναδείχθηκε πρωταθλήτρια Ευρώπης τρεις φορές (2009, 2011, 2015), με επιστέγασμα άλλα πέντε μετάλλια.
Μέρος 7ο, Μαρκ Μαρκέθ
Ο Μάρκ Μαρκέθ ξεκίνησε με off-road μηχανές. Το 2010 ο Μαρκ αναδείχθηκε σε πρωταθλητής κόσμου (στην 125cc, στα 17 του -και 263 ημέρες). Το καλοκαίρι του 2012 η Repsol Honda έδωσε διετές συμβόλαιο στο Μαρκ που στο τέλος της σεζόν, είχε εξασφαλίσει τον τίτλο και στο MotoGP και έγινε ο πρώτος, μετά τον Κένι Ρόμπερτς το 1978 που στέφθηκε πρωταθλητής, στην κορυφαία διοργάνωση, στην πρώτη του συμμετοχή. Ήταν και ο μικρότερος σε ηλικία όλων των τιτλούχων (20 χρόνων και 266 ημερών -άφησε πίσω το Φρέντι Σπένσερ που είχε φορέσει το στέμμα, στα 21 χρόνια και 258 ημέρες το 1983). Έγινε και κάτι ακόμα: ο τέταρτος -σε 65 χρόνια- που είχε πάρει το παγκόσμιο πρωτάθλημα, σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες -μετά τους Μάικ Χέιλγουντ, Φιλ Ριντ και Βαλεντίνο Ρόσι. Στο πρόσφατο παρελθόν ο ίδιος ο Μαρκ Μάρκεθ, ρωτήθηκε αν θα έκανε τον γύρο της γενέτειράς του (Σερβέρα) με μοτοσυκλέτα. Αποκάλυψε στο CNN, όμως, πως δεν έχει δίπλωμα για να οδηγήσει μοτοσυκλέτα μεγάλου κυβισμού. Μπορούσε να οδηγήσει μόνο 50άρι.