Με την προπαγάνδα (ψευδείς ειδήσεις από προγράμματα αναπαραγωγής ειδήσεων με προφίλ αληθινού χρήστη μέχρι και πολιτική λογοκρισία) της κυρίαρχης τάξης να υπερτερεί σε κάθε μορφή της καθημερινότητας προσπαθώντας, ακόμα και να διαστρεβλώσει την πραγματικότητα από την ειδική στρατιωτική επιχείρηση της Ρωσίας στην Ουκρανία έως τις σφαγές των Παλαιστινίων στη Γάζα και το Λίβανο (βλέπε έρευνα του BBC για το χρόνο προβολής της παλαιστινιακών θέσεων/ θεμάτων στο Facebook) και το παρολίγον φασιστικό πραξικόπημα από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στη Νότια Κορέα, σκεφτήκαμε να κάνουμε δύο αναφορές με αφορμή γεγονότα του μηνός που διατρέχουμε. Ο Δεκέμβρης του 1991 και η υποστολή της Κόκκινης Σημαίας από το Κρεμλίνο με τη σημασία και τα απότοκα μηνύματα και ο Δεκέμβρης του 1944 στην Ελλάδα με τις παρεπόμενες συνέπειες για την πορεία της χώρας. Ενδιάμεσα, απαραίτητη συντροφιά, οι στίχοι του Αλεξανδρινού για να μας υπενθυμίζουν ότι ο έρωτας και η επανάσταση οφείλουν και πρέπει να συμβαδίζουν!
Η Αυστραλία νομοθέτησε, η Γαλλία και πολλές σκανδιναβικές χώρες σχεδιάζουν να περιορίσουν και να ελέγξουν την πρόσβαση των παιδιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κατά μέσο όρο στην Ελλάδα, παιδιά 10-12 ετών σπαταλούν 100 λεπτά καθημερινά στο διαδίκτυο. Μάλιστα το 30% από αυτά, χαραμίζει 2,5 ώρες κατά μέσο όρο. Στο εξωτερικό, το 85% των παιδιών χρησιμοποιεί το διαδίκτυο και τις πλατφόρμες ως ένα μέσο κοινωνικοποίησης και αναζήτησης ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα. Το 50% το χρησιμοποιεί για την εύρεση γνώσεων. Είτε με την παραδοσιακή εκδοχή είτε για πληροφορίες. Το 60% των χρηστών το προτιμάει για διαχείριση της μοναξιάς. Στην Ελλάδα το 75% των παιδιών του δημοτικού έχουν ενεργή σελίδα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ο περιορισμός ενέχει δύο βραδυφλεγή προβλήματα. Την πιθανή, περαιτέρω, δυνατότητα στους πολυκλαδικούς μονοπωλιακούς ομίλους του παγκόσμιου ιστού να συλλέγουν περισσότερα δεδομένα για την ταυτοποίηση. Να μαζεύουν στοιχεία για το χρήστη όπως η ηλικία, το φύλο κλπ. Το δεύτερο αφορά τα επιχειρηματικά σχέδια. Το γεγονός, δηλαδή, ότι οι αλγόριθμοι είναι σχεδιασμένοι για να κρατούν τα άτομα καρφωμένα στην οθόνη για να συλλέξουν προτιμήσεις προς εμπορευματοποίηση. Οι πλατφόρμες ενώ παρέχουν τη δωρεάν πρόσβαση, σε δεύτερο επίπεδο λειτουργούν σαν διανομείς υλικού δεδομένων και ύστερα, σαν διαφημιστικοί μηχανισμοί. Οι μελέτες δείχνουν ότι η χρόνια χρήση της εκάστοτε πλατφόρμας αποκόβει τους ανθρώπους από τη θέληση για δράση με σημαντικές αφορμές και λογιών λογιών αλληλεπιδράσεις.
Η τσαρική Ρωσία, με πληθυσμό 175 εκατομμυρίων, λίγα χρόνια πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση είχε περίπου 9,5 εκατομμύρια μαθητές στο δημοτικό και 900 χιλιάδες στο γυμνάσιο. Περίπου τα 4/5 των παιδιών και των εφήβων δεν μπορούσαν να φοιτήσουν ούτε στα δημοτικά σχολεία. Για τις γυναίκες, τα πράγματα ήταν ακόμα χειρότερα. Όλες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης, και ειδικά οι ανώτερες, ήταν σχεδόν αποκλειστικό προνόμιο της αστικής τάξης των κουλάκων (μεγαλογαιοκτήμονες) και των ευγενών. Μία από τις πιο εντυπωσιακές, όσο και και εμβληματικές, επιτυχίες της Σοβιετικής Ένωσης στον τομέα της εκπαίδευσης αφορά στην καταπολέμηση του αναλφαβητισμού. Για να έχουμε μια αντίληψη των μεγεθών, λίγους μήνες πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση, μόλις το 37,9% του αρσενικού και το 12,5% του θηλυκού πληθυσμού άνω των 7 ετών ήξεραν στοιχειώδη γραφή και ανάγνωση. Ακόμα και αυτή η εικόνα, όμως, είναι πλασματική καθώς αφορά μόνο το ρωσόφωνο πληθυσμό και δη στα κύρια αστικά κέντρα της Ρωσίας. Αν λάβουμε υπόψη και τις διάφορες εθνικότητες, καθώς και τις υπόλοιπες μετέπειτα Σοβιετικές Δημοκρατίες, το μέγεθος του προβλήματος ξεδιπλώνεται στις πραγματικές του διαστάσεις: Στις περισσότερες εξ αυτών, το ποσοστό ήταν κάτω από 5% ( 2% στο Καζακστάν, 1% στο Ουζμπεκιστάν). Σε μία κολοσσιαία προσπάθεια της σοβιετικής εξουσίας να αναμετρηθεί με τον αναλφαβητισμό, ξεκίνησε μία καμπάνια καταπολέμησης του μεταξύ 1923-1927. Στα μέσα, λοιπόν, της δεκαετίας του 1930 ο αριθμός των εθελοντών δασκάλων έφτασε το 1 εκατομμύριο και ο αριθμός των ενήλικων μαθητών άγγιξε τα 10 εκατομμύρια. Περίπου 50 εκατομμύρια ενήλικες έμαθαν γραφή και ανάγνωση μεταξύ 1920-1940. Η επιτυχία αναδεικνύεται από τα στοιχεία της απογραφής του 1926. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Ρωσίας, η πλειοψηφία του πληθυσμού μπορούσε να γράφει και να διαβάζει. Το 65,4% του αρσενικού και το 36,7% του θηλυκού πληθυσμού άνω των 7 ετών. Μέχρι το 1937, το συνολικό ποσοστό είχε ανέλθει περίπου στο 75%. Σύμφωνα με την απογραφή του 1939, το 81,1% του συνολικού πληθυσμού πάνω των 10 ετών ήταν εγγράμματοι. Το 1940-41 φοιτούσαν συνολικά 35,6 εκατομμύρια μαθητές. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των συνεχών προσπαθειών οδήγησε, ώστε, στην ολοκλήρωση της δεκαετίας του 1960, το ποσοστό πλέον να φτάνει το 99%! Πηγή: Τα επιτεύγματα της ΕΣΣΔ στην εκπαίδευση, 2016.
Ο Δεκέμβρης του 1903
Κι αν για τον έρωτά μου δεν μπορώ να πω —
αν δεν μιλώ για τα μαλλιά σου, για τα χείλη, για τα μάτια·
όμως το πρόσωπό σου που κρατώ μες στην ψυχή μου,
ο ήχος της φωνής σου που κρατώ μες στο μυαλό μου,
οι μέρες του Σεπτέμβρη που ανατέλλουν στα όνειρά μου,
τες λέξεις και τες φράσεις μου πλάττουν και χρωματίζουν
εις όποιο θέμα κι αν περνώ, όποιαν ιδέα κι αν λέγω.
Κ.Π Καβάφης 1904
Η ατιμωρησία όσων συνεργάστηκαν με τους κατακτητές και πήραν τα όπλα από αυτούς, η λευκή τρομοκρατία και η δίωξη του αντιστασιακού ΕΑΜικού κινήματος δημιούργησαν το παράδοξο. Όσοι ήθελαν να διώξουν το βασιλιά, την προπελεμική αστική τάξη και να φέρουν μια άλλου τύπου κοινωνική συγκρότηση, βρέθηκαν κυνηγημένοι. Προτού στεγνώσει το μελάνι από τη συμφωνία της Βάρκιζας συμμορίτες (παρακρατικοί- για παράδειγμα η συμμορία του Σούρλα στη Θεσσαλία-, ληστές, βιαστές, εγκληματίες οι οποίοι ξυλοφορτώνουν όσους συμμετείχαν στην αντίσταση) που δρούσαν με την ανοχή της κυβέρνησης και των Άγγλων, φουντώνουν άγριο κύμα βίας στην ύπαιθρο. Παράλληλα, η κυβέρνηση καταστέλλει ατομικές ελευθερίες, εργατικά δικαιώματα και με την οικονομική καταστροφή (50% απώλεια ΑΕΠ), άρα και τη συνακόλουθη βοήθεια από Άγγλους και Αμερικανούς, εντάθηκαν οι διακρίσεις. Νέα κέντρα με μεροληψία, διανέμουν τα κεφάλαια στην ολιγαρχία. Ακόμα και για τη διανομή των τροφίμων απαιτείτο πιστοποιητικό πολιτικών φρονημάτων.
Η μετανάστευση της δεκαετίας του 1950 ξεκινάει με την κατοχή, τα σπαράγματα του εμφυλίου και την ανεπάρκεια του κράτους ως προς την ανασυγκρότησή του από τα εξωτερικά κονδύλια. Άλλωστε, μεγάλο μέρος αυτών δόθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς εναντίον του εσωτερικού εχθρού και επίσης, με δόλιο τρόπο το οικειοποιήθηκαν παρασιτικές, εγχώριες, δυνάμεις. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, προσπάθησαν να αποφύγουν τα Δεκεμβριανά. Ανέχτηκαν τις διώξεις, τη λευκή τρομοκρατία στην ύπαιθρο και έβαλαν μπροστά τα πολιτικά μέσα. Ωστόσο, αυτό δεν κατέστη δυνατό. Η απέναντι πλευρά δεν είχε βούληση για συμβιβασμό. Ήθελαν την εξόντωσή τους. Οι εξελίξεις έδειξαν ότι η συμβιβαστική διάθεση του ΕΑΜ εκλήφθηκε ως αδυναμία. Το ΕΑΜ ζητούσε ελεύθερες και δημοκρατικές εκλογές. Τίποτε το ριζοσπαστικό. Φυσικά, όταν η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, όταν τα μέλη του ΚΚΕ συλλαμβάνονταν και στέλνονταν στην εξορία, όταν 80 χιλιάδες άνθρωποι το 1946 καταδικάζονταν για “κατοχικά αδικήματα”, η ηγεσία κατάλαβε ότι η, έως τότε, στάση δεν οδηγούσε πουθενά. Από το 1947 η σύγκρουση ήταν συνειδητή. Ουσιαστικά, ο εμφύλιος πόλεμος ήταν το πρώτο επεισόδιο του ψυχρού πολέμου.
Η Ελλάδα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά τιμωρίας των δωσίλογων. Στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία, τιμωρήθηκαν, αυστηρά, οι συνεργάτες των ναζί. Το 1947 στις φυλακές του Βελγίου υπήρχαν 26 χιλιάδες δωσίλογοι. Στη Γαλλία, 25 χιλιάδες και 33 χιλιάδες στην Ολλανδία. Στην Ελλάδα, παραπέμφθηκαν 10 χιλιάδες σε δίκη και μόνον 25 καταδικάστηκαν σε θάνατο μεταξύ των ετών 1945-1949, ενώ την ίδια περίοδο περισσότεροι από τρεις χιλιάδες άνθρωποι εκτελέστηκαν στη διάρκεια του εμφυλίου από κακουργιοδικεία και στρατοδικεία. Ανισομέρεια πολιτικής υφής από τη δικαιοσύνη, για να το θέσουμε κομψά! Όσοι δωσίλογοι φυλακίστηκαν, βγήκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1950, σε αντίθεση με τους αγωνιστές οι οποίοι έμειναν στα κελιά μέχρι το 1960 ή τους πρόλαβε η χούντα. Οι κατοχικοί πρωθυπουργοί, το στίγμα για την ελληνική κοινωνία, πέθαναν εκτός φυλακής. Ο Τσολάκογλου από φυσικά αίτια, ο Ράλλης στο νοσοκομείο, το ίδιο και ο Λογοθετόπουλος. Ουδείς τιμωρήθηκε. Το πλέγμα της ατιμωρησίας ενίσχυσε τις παρακρατικές ομάδες διότι, υπό το πρίσμα του αντικομμουνισμού, αθωώνονταν για τις πράξεις και τη βία τους. Πάρα πολλοί δε, ενσωματώθηκαν στον κρατικό μηχανισμό. Άλλοι, βρήκαν χώρο στο καθεστώς της συγκάλυψης μέχρι και τη δεκαετία του 1960 και τη δολοφονία του Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη.
Το κράτος ξέπλυνε το παρακράτος με την κολυμπήθρα του αντικομμουνισμού. Μετά τα Δεκεμβριανά, τους χρησιμοποίησε το κράτος. Ιδίως, στις τοπικές κοινωνίες γίνεται κατανοητό επειδή, άνθρωποι που στελέχωσαν τα τάγματα ασφαλείας αργότερα, πήραν το αξίωμα του εθνοφύλακα. Ο στρατός κατέστη πολιτικά ελεγχόμενος. Υπολογίζεται ότι 300 χιλιάδες ιδιοκτησίες άλλαξαν χέρια κατά τη διάρκεια της κατοχής. Εντάσσονται στην κατηγορία του οικονομικού δωσιλογισμού.
Συμπερασματικά, η νέα αστική τάξη μετά την απελευθέρωση, στηρίχθηκε σε όσους πλούτισαν κατά τη διάρκεια της κατοχής. Η μεγάλη κοινωνική και οικονομική ανισότητα έφερε τη σύγκρουση του Δεκέμβρη. Η τιμωρία των συνεργατών του κατακτητή, όπως την έθετε το ΕΑΜ, έθιγε τα στηρίγματα αυτής της τάξης. Η σύγκρουση ήταν στη βάση της κοινωνίας. Όχι μόνον ιδεολογική αλλά βαθύτατα ταξική.