Λίγο πριν το βραδινό αγώνα για το Παγκόσμιο Κύπελλο της Ρωσίας μεταξύ της Αγγλίας και της Τυνησίας στο Βόλγκογκραντ, Άγγλοι φίλαθλοι και ένας κορυφαίος Βρετανός διπλωμάτης απέτισαν φόρο τιμής σε όσους έχασαν τη ζωή τους στη μάχη του Στάλινγκραντ. Το Βόλγκογκραντ, το οποίο μέχρι το 1961 ονομαζόταν Στάλινγκραντ ήταν η πόλη στην οποία σημειώθηκε η πιο αιματηρή μάχη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όπου ο Σοβιετικός Κόκκινος Στρατός στην μάχη με τος δυνάμεις του Άξονα απώλεσε πάνω από 1 εκατομμύριο άνδρες του.
Πόλη σύμβολο για την αντίσταση του Σοβιετικού λαού στον αγώνα για την συντριβή του ναζισμού. «Η νίκη των στρατευμάτων μας στο Στάλινγκραντ αποτέλεσε την αρχή της ριζικής καμπής του πολέμου υπέρ της ΕΣΣΔ…», έγραψε ο Στρατάρχης Ζούκοφ.
Η μάχη του Στάλιγκραντ, ξεκίνησε στις 23 Αυγούστου του 1942. Τον Νοέμβριο του 1942, το 90% του Στάλινγκραντ βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Γερμανών. Όμως ο Κόκκινος Στρατός δεν είχε πει την τελευταία του λέξη. Στις 19 Νοεμβρίου 1942, οι Σοβιετικοί εκδήλωσαν αντεπίθεση με την κωδική ονομασία «Ουρανός».
Το σχέδιο είχε εκπονηθεί από τους στρατηγούς Γκιόργκι Ζούκοφ και Αλεξάντρ Βασιλιέφσκι. Είχε εγκριθεί, νωρίτερα, στις 13 Νοέμβρη, από την ανώτατη διοίκηση και το γενικό επιτελείο και προέβλεπε την κύκλωση και εξόντωση του εχθρού στο Στάλινγκραντ. Στρατηγική επιδίωξη είχε την προσβολή των εφεδρικών δυνάμεων της 6ης Γερμανικής Στρατιάς, που τη συγκροτούσαν στρατιώτες των συμμαχικών χωρών των Ναζί (Ιταλοί, Κροάτες, Ρουμάνοι, Ούγγροι) καθώς και ντόπιοι συνεργάτες των Γερμανών.
Η σοβιετική αντεπίθεση εκδηλώθηκε με τρεις στρατιές υπό τον στρατηγό Νικολάι Βατούτιν και σημείωσε απόλυτη επιτυχία. Επρόκειτο για μια μεγάλης κλίμακας αντεπίθεση με δύο αιχμές, 80 χιλιόμετρα βόρεια και νότια της γερμανικής επίθεσης, η αιχμή της οποίας ήταν στο Στάλινγκραντ. Η αντεπίθεση αιφνιδίασε τους Γερμανούς. Στην ουσία επρόκειτο για έναν ελιγμό βαθιάς διείσδυσης, αποφεύγοντας την κύρια γερμανική δύναμη που έδινε τη μάχη του Στάλινγκραντ (250.000 άνδρες της 6ης Στρατιάς και της 4ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς) και χτυπώντας τις πιο αδύναμες πτέρυγες, οι οποίες ήταν εκτεθειμένες στην ανοικτή στέπα.
Στις 23 Νοεμβρίου οι δύο άκρες της «λαβίδας» έκλεισαν στο Καλάτς, 100 χιλιόμετρα δυτικά του Στάλινγκραντ, ολοκληρώνοντας την κύκλωση των γερμανικών δυνάμεων στην πόλη. Η γερμανική ανώτατη διοίκηση ζήτησε από τον Χίτλερ να επιτρέψει στον Πάουλους και τις δυνάμεις του να προσπαθήσουν να σπάσουν τον κλοιό και να υποχωρήσουν από την πόλη, συνδεόμενες με τα γερμανικά στρατεύματα στα δυτικά. Η πρόταση απορρίφθηκε.
Η έλευση του χειμώνα επιδείνωσε την κατάσταση για τους Γερμανούς, καθώς μειώνονταν κατακόρυφα οι προμήθειές τους. Ο Χίτλερ διέταξε τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων του Πάουλους από αέρος, αλλά η «Λουφτβάφε» ήταν σε θέση να παραδώσει μόνο μικρό ποσοστό των απαραίτητων εφοδίων. Η αερογέφυρα που στήθηκε για τον ανεφοδιασμό των εγκλωβισμένων γερμανικών δυνάμεων κατέληξε σε οικτρά αποτυχία. Η σοβιετική αντιαεροπορική άμυνα κατέρριψε 490 γερμανικά αεροπλάνα.
Στα μέσα του Δεκεμβρίου ο Χίτλερ διέταξε έναν από τους κορυφαίους διοικητές του, τον Στρατάρχη Έριχ φον Μανστάιν, να δημιουργήσει έναν ειδικό σχηματισμό για να διασώσει τις δυνάμεις του Πάουλους, προωθούμενος προς ανατολάς (επιχείρηση «Χειμερινή Θύελλα»- Unternehmen Wintergewitter). Όμως τα στρατεύματα του Μάνσταϊν δεν κατάφεραν να σπάσουν τον σοβιετικό κλοιό.
Στις 16 Δεκεμβρίου 1942 εκδηλώνεται νέα σοβιετική επίθεση, με την κωδική ονομασία «Κρόνος». Ο Χίτλερ διέταξε τις γερμανικές δυνάμεις να πολεμήσουν μέχρι τέλους, προάγοντας τον Πάουλους σε Στρατάρχη και υπενθυμίζοντάς του ότι κανένας Γερμανός αξιωματικός τέτοιου βαθμού δεν είχε παραδοθεί ποτέ. Στις 8 Ιανουαρίου οι Σοβιετικοί καλούν τον Πάουλους να παραδοθεί αλλά το γερμανικό επιτελείο απορρίπτει τους όρους της συνθήκης.
Στις 10 Ιανουαρίου 1943 εξαπολύεται σφοδρή συνδυαστική επίθεση των σοβιετικών με πυροβολικό, αεροπορία, τεθωρακισμένα και πεζικό. Η 6η γερμανική στρατιά ήταν πλέον περικυκλωμένη από επτά σοβιετικές στρατιές και στις 31 Ιανουαρίου ο Πάουλους αποφάσισε να παραδοθεί. Μαζί του παραδόθηκαν 22 στρατηγοί! Στις 2 Φεβρουαρίου 1943, έπεσαν και οι τελευταίοι θύλακες των ναζί. Συνολικά 91.000 Γερμανοί στρατιώτες παραδόθηκαν στους Σοβιετικούς.
Την ίδια μέρα, με την ολοκλήρωση της παράδοσης των ναζί, ο Στάλιν απηύθυνε ημερήσια διαταγή προς τα στρατεύματα του Ντον, όπου έλεγε: «Στον αντιπρόσωπο του Αρχηγείου της Ανωτάτης διοίκησης του στρατού, στρατάρχη του πυροβολικού σ. Βορόνοφ. Στον διοικητή των στρατευμάτων του μετώπου του Ντον, στρατηγό σ. Ροκοσόφσκι. Συγχαίρω εσάς και τα στρατεύματα του μετώπου του Ντον για το επιτυχημένο ξεκαθάρισμα των εχθρικών στρατευμάτων που είχαν κυκλωθεί κοντά στο Στάλινγκραντ. Εκφράζω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους μαχητές, διοικητές και πολιτικούς καθοδηγητές του μετώπου του Ντον για τις εξαιρετικές αυτές πολεμικές επιχειρήσεις».
Στις 3 Φλεβάρη η Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δυνάμεων της Γερμανίας εξέδωσε ένα ειδικό ανακοινωθέν στο οποίο αναφερόταν: «Η μάχη του Στάλινγκραντ ετελείωσε. Πιστοί στο όρκον των να πολεμήσουν μέχρι τελευταίας πνοής, οι άνδρες της Έκτης Στρατιάς, υπό την υποδειγματικήν ηγεσίαν του στρατάρχη Πάουλους, κατεβλήθησαν υπό της υπεροχής του εχθρού και υπό των δυσμενών συνθηκών που αντιμετωπίζουν αι δυνάμεις μας». Στη Γερμανία κηρύσσεται τετραήμερο πένθος.
H Μάχη του Στάλινγκραντ αποτέλεσε την αρχή του τέλους για τη ναζιστική Γερμανία. Για τον Κόκκινο Στρατό ήταν η αφετηρία για τη μεγάλη νίκη, η οποία ολοκληρώθηκε με την κατάληψη του Βερολίνου που σηματοδότησε την απελευθέρωση των λαών της Ευρώπης από το χιτλεροφασιστικό ζυγό.
Ο ίδιος ο Στάλιν, στην ομιλία του, στην 25η επέτειο της ίδρυσης του Κόκκινου Στρατού χαρακτήρισε τη μάχη του Στάλιγκραντ ως «τη μεγαλύτερη στην ιστορία των πολέμων».
Πηγές:
- «Παγκόσμια Ιστορία», Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, τόμος Χ (Ι1-Ι2) (Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος), σελ. 251-268 και 287-306.
- Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, «Στάλινγκραντ, Μάχη 1942-1943».