Με αφορμή την συμπλήρωση 60 χρόνων από το θάνατο του Αλβέρτου Αϊνστάιν, αποφάσισα να γράψω το συγκεκριμένο άρθρο. Η αλήθεια είναι στο άκουσμα του ονόματος αυτού του ανθρώπου έρχεται στο μυαλό η εικόνα ενός ιδιοφυή ίσως και πανούργου επιστήμονα, ο όποιος πέρασε όλη του τη ζωή πάνω από πίνακες μαθηματικών και πειράματα φυσικής. Η πραγματικότητα όμως δεν είναι μόνο αυτή. Πρώτα απ’ όλα δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι επιστήμονες είναι και αυτοί άνθρωποι οι οποίοι ζουν, επηρεάζουν αλλά και επηρεάζονται από την κοινωνία, άλλωστε η πραγματική επιστημονική πρόοδο είναι αδύνατο να μη συνδέεται με την κοινωνική. Ο Γερμανός φυσικός λοιπόν δεν αγωνιούσε μόνο για την εξέλιξη της επιστήμης μόνο αλλά και για καθημερινά προβλήματα των απλών ανθρώπων σε σχέση με αυτήν.
Ένα πρώτο χαρακτηριστικό παράδειγμα της κοινωνικής ευαισθησίας του Αϊνστάιν αποτελεί η αντίδραση του για τη διαγραφή φοιτητών από τα πανεπιστήμια τους λόγω της αγωνιστικότητας τους. Συγκεκριμένα, την άνοιξη του 1929 φοιτητές της Αθήνας φυλακίστηκαν κατηγορούμενοι ως κομμουνιστές και ταραχοποιά στοιχεία από τον δημοκράτη και επαναστάτη -όπως ακούστηκε πρόσφατα στο ευρωκοινοβούλιο- Ελευθέριο Βενιζέλο συνεπώς και με τη σύμπραξη του κράτους και του παρακράτους του. Σημαντικό είναι και το τηλεγράφημα του Γερμανοεβραίου επιστήμονα Αϊνστάιν στον Έλληνα πρωθυπουργό τον Μάρτιο του 1929 με το οποίο διαμαρτυρόταν τόσο για την αποβολή των φοιτητών όσο και για τη στέρηση ελευθερίας στην έκφραση σκέψεων ανάμεσα στους φοιτητές. Βέβαια, η αλληλεγγύη του ίδιου δεν σταμάτησε εκεί καθώς εναντιώθηκε και έκανε εκκλήσεις για την αποτροπή της εκτέλεσης του Νίκου Μπελογιάννη και των λοιπών συναγωνιστών του. Επιπλέον, καυτηρίασε την εκτέλεση των Αμερικανών επιστημόνων Ρόζενμπερκ (πρόκειται για ανδρόγυνο) οι οποίοι στα πλαίσια του λεγόμενου Μακαρθισμού δολοφονήθηκαν από το Αμερικάνικο κράτος αλλά και κατά τη διάρκεια του Ισπανικού εμφυλίου στήριξε τις δημοκρατικές δυνάμεις. Έπειτα στην χώρα του Γερμανία με την έναρξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου όχι μόνο δήλωσε ανοιχτά την αντίθεση του απέναντι στον πόλεμο και στην εθνικιστική έξαρση της Γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας αλλά γίνεται και μέλος της ένωσης «Ένωσις Νέα Πατρίδα» όπου εκείνη την εποχή αποτελούσε τη μεγαλύτερη φιλειρηνική οργάνωση στη Γερμανία. Τέλος, κατά την περίοδο της Βαϊμάρης αναμένοντας την άνοδο φασισμού στη χώρα αποφασίζει να ξενιτευτεί παραδίδοντας μέχρι και την υπηκοότητα του κάτι βέβαια που δεν έκανε έκανε για πρώτη φορά.
Διαβάζοντας όλα τα παραπάνω κάποιοι ίσως αναρωτήθηκαν «Ο Αϊνστάιν δεν ήταν από εκείνους που προέτρεψε τις ΗΠΑ για την κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου;» . Πράγματι είναι αλήθεια ο ίδιος μάλιστα είχε στείλει προσωπική επιστολή στον πρόεδρο των ΗΠΑ Ρούσβελτ. Ωστόσο, πρέπει να εξετάσουμε το γενικότερο πλαίσιο που επικρατούσε την εποχή εκείνη. Αρχικά, ο Αϊνστάιν αναφερόταν στον κίνδυνο οι ναζί να δημιουργήσουν ατομικά υπερόπλα καλώντας τις ΗΠΑ να πράξουν αναλόγως για ειρηνικούς όμως λόγους. Έπειτα ,ο ίδιος δεν αποτέλεσε ποτέ μέλος του σχεδίου Μανχάταν αλλά και όταν έγινε η ρίψη των ατομικών βομβών αμέσως χαρακτήρισε ως το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του την προτροπή στην ηγεσία των ΗΠΑ και μιλώντας με καθαρά λόγια ενοχοποίησε τη αντισοβιετική πολιτική Τρούμαν την οποία θεωρούσε κύρια αιτία του μεγαλύτερου εγκλήματος που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Ο ίδιος μάλιστα επέκρινε και το κοινωνικοοικονομικό σύστημα μέσα στο οποίο ζούσε. Χαρακτηριστικά, σε άρθρα που δημοσίευσε στο περιοδικό Μonthly Review φωτογράφιζε ως κύρια πηγή της ανθρώπινης δυστυχίας την άναρχη καπιταλιστική οικονομία, ενώ ισχυριζόταν ότι η κολοσσιαία εξουσία του ιδιωτικού κεφαλαίου δεν μπορεί να ελεγχθεί ουσιαστικά από καμία κοινωνία όσο δημοκρατική και αν είναι. Φυσικά δεν άρμοζε στη φύση του ίσως και μεγαλύτερου επιστήμονα του 20ου αιώνα να μην προτείνει μια λύση στο πρόβλημα και η λύση ήταν κατά τον ίδιο η δημιουργία μιας σοσιαλιστικής οικονομίας βασισμένη σε κεντρικό σχεδιασμό που έχει ως μέριμνα την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών και όχι κερδοφορία των λίγων.
Τελειώνοντας, θέλω να διασαφηνίσω ότι το συγκεκριμένο άρθρο δεν γράφτηκε σε καμία περίπτωση για να θεωρηθούν δεδομένα όσα έλεγε ο Αϊνστάιν, αλλά αντίθετα για να γίνουν αντικείμενο κριτικής, ανάλυσης και προβληματισμού. Προσωπικά, όταν γνώρισα τις παραπάνω πτυχές στη ζωή του συγκεκριμένου επιστήμονα αναρωτήθηκα γιατί άραγε στο σχολείο αλλά και αργότερα στο πανεπιστήμιο δεν έγινε κάποια νύξη για τα παραπάνω και όχι μόνο όσον αφορά το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και τα διάφορα ντοκιμαντέρ της τηλεόρασης, τον τύπο, τα διάφορα βιβλία ή τουλάχιστον την πλειοψηφία αυτών.