Ένας πολυσυλλεκτικός καμβάς με κεντρική αναφορά στο ποδόσφαιρο είναι ικανός να καλύψει εκφάνσεις διαμετρικά, εκ πρώτης όψεως, αντίθετες; Από το Ρίνους Μίχελ, το Γιόχαν Κρόιφ, το Λουίς Φαν Χάαλ και τον Πεπ Γκουρδιόλα έως τον Ερνστ Χάπελ, τον Ελένιο Ερέρα και το Ζοσέ Μουρίνιο. Πίσω από μία κουρτίνα, έξαφνα εμφανίζονται ο Άγγλος αρχιτέκτονας Αύγουστος Πουγκίν και ο Μπόρις Αρκάντιεφ. Ο μεν πρώτος δηλώνει πως «δεν πρέπει να χτίζονται κτίρια που δεν είναι βολικά και όμορφα» και ο σοβιετικός αναμορφωτής της αβάν-γκαρντ συμπληρώνει ότι «ο κάθε παίκτης πρέπει να γνωρίζει ποδόσφαιρο (να είναι «όμορφος» δηλαδή) αλλά να παίζει και για την ομάδα («βολικός»). Από το Βερολίνο, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ λίγο πριν ολοκληρώσει το έργο “Η ιδιωτική ζωή της κυρίαρχης φυλής”, μας εκθέτει τις θέσεις του για τις σύγχρονες αρένες άρτων και θεαμάτων και προς επίρρωσιν όσων παρουσιάζει, αναφέρει τις σχέσεις των κυρίαρχων τραπεζών με τον κλάδο του στοιχήματος.
Το όμορφο παιγνίδι μπορεί να επιβιώσει αν δεν επιστρέψει στην ερασιτεχνική του βάση; Θα σώσουν οι θεοί της λαγνείας, έστω και την τελευταία στιγμή, από το βωμό του ακραιφνούς επαγγελματισμού, του ατομισμού και του αποτελέσματος, το λαοφιλές άθλημα; Άλλωστε, όπως σημειώνουν, εύστοχα, σύγχρονοι αναλυτές, εξ απαλών ονύχων, το ποδόσφαιρο είναι η μοναδική θρησκεία χωρίς απίστους.
Η ευθυμία που προκαλεί μία περίτεχνη ενέργεια εντός αγωνιστικού χώρου συνδέεται άμεσα με τον όρο της μουσικής «αλέγκρο». Ο ρυθμός και η ένταση, η μελωδία και η αγωνία για την επόμενη στιγμή. Όταν ο Κρόιφ, ουσιαστικά, απαίτησε να μεταγραφεί στη Μπαρτσελόνα, συνειδητά αποφάσισε να μετοικήσει σε ένα σύλλογο χωρίς πρωτάθλημα για 14 χρόνια και τέταρτo από το βυθό της βαθμολογίας. Η δική του παρουσία έδωσε στην ομάδα 22 συνεχείς νίκες κι ένα πρωτάθλημα στο τέλος της περιόδου. Η νίκη ήταν ένα προαπαιτούμενο στο δρόμο της αναμόρφωσης. Η επιστροφή στο μονοπάτι του ποδοσφαίρου ήταν ο τερματικός σταθμός.
Ο δρόμος χαράσσεται μέσω των κατάλληλων δασκάλων. Το σύγχρονο ποδόσφαιρο πάσχει σε αυτό το σημείο. Η εφήμερη παρουσία και η ακατάπαυστη πίεση για το αποτέλεσμα καθιστά τους προπονητές περισσότερο διαχειριστές προσωπικοτήτων, δύσκολων ή ημιδιαμορφωμένων και λιγότερο αυθεντικού καθοδηγητές. Ανθρώπους με προσωπικότητα οι οποίοι θα βάλουν τα θεμέλια ώστε η αλληλεπίδραση μεταξύ της ταχυδύναμης, στοιχείου απαραίτητου, φαντασίας και προσωπικής αντίληψης, να μεταφέρουν το παιγνίδι σε νέο επίπεδο. Μακριά από τον κομφορμισμό και τη μαζικότητα της απλοποίησης. Δεδομένου ότι υπάρχει μία μπάλα κι αυτή διεκδικήσιµη, για να σκοράρει μία ομάδα και να αποκλείσει ή έστω να ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες της αντίπαλης, οφείλει να την έχει στην κατοχή της.
Οι λαϊκοί πολιτισμοί των χωρών, τα χαρακτηριστικά, τα ιδιώματα που αναπτύσσονται, συχνά αντλούν τη δυναμική τους από μη μετρήσιμους παράγοντες, γι’ αυτό και χρήζουν ιδιαίτερης έρευνας. Η Ρεάλ Σαραγόσα αντιμετώπισε, στην ξέφρενη πορεία της προς την κατάκτηση του Κυπέλλου Εκθέσεων το 1964, τον Ηρακλή. Διηγήσεις μελών της αποστολής εκείνης της ομάδας που αντιμετώπισε τη δωρική κολόνα του ποδοσφαίρου, Φέρενς Πούσκας, αναφέρουν πως ο θρυλικός Μανόλο Εσκομπάρ, σπλάχνο του μουσικού κοσμοειδώλου μίας γενιάς κατατρεγμένης στα χρόνια του ισπανικού φασισμού, μίας χαίνουσας πληγής στη μεταπολεμική Ευρώπη, συνόδευε με τις μελωδίες του την ομάδα.
https://www.youtube.com/watch?v=18l1q9F-FZs
Επιπρόσθετα, οι συνθήκες διεξαγωγής των αναμετρήσεων με την πάροδο των δεκαετιών βελτιώθηκαν αισθητά. Σε αντίθεση με τα κελεύσματα της αυτοματοποίησης και της σύγχρονης ανάγνωσης του κοινωνικού δαρβινισμού, η δεξαμενή των αθλητών παραμένει η ίδια. Ο χορός των προλετάριων, οι κατατρεγμένοι, οι καταπιεζόμενοι βρίσκουν χώρο έκφρασης μέσω του ποδοσφαίρου. Άνθρωποι με υποτυπώδη μέσα, σε σακάτικα χρόνια αναζητούν τη χαμένη γοητεία της ζωής σε περίτεχνες ενέργειες και κόλπα με το αντικείμενο του πόθου τους. Μπορούν αυτές οι προσωπικότητες να εμφιλοχωρήσουν σε τακτικές και διατάξεις που θα κλέψουν τον ανθό της νιότης τους; Ο αχός της εποχής κι ο ασθματικός βρυχηθμός περασμένων δεκαετιών, συντείνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Κάποτε, αρκετούς αιώνες πίσω, ένας φιλοσοφημένος άνθρωπος, ο Διογένης, οπαδός του Επίκουρου, θέλησε να αφήσει ένα αισιόδοξο μήνυμα στις επερχόμενες γενιές. Φαίνεται πως ήταν εύπορος ή τουλάχιστον είχε οικονομική άνεση, γιατί έβαλε και χτίσανε, στην πατρίδα του, τα Οινόανδα της Λυκίας, με μεγάλες ορθογώνιες πέτρες, έναν τοίχο, που είχε μήκος περίπου 100 και ύψος κάπου 2 μέτρα, πάνω στην επιφάνειά του οποίου έβαλε να χαράξουν ένα τεράστιο σε έκταση κείμενο. Μεταξύ άλλων έγραφε: «μία είναι η πατρίδα όλων μας, ολόκληρη η γη και ο κόσμος είναι το σπίτι μας»,(…) «και είναι δίκαιο να βοηθήσουμε και όσους θα έρθουν μετά από μας, γιατί κι αυτοί δικοί μας είναι κι ας μη γεννήθηκαν ακόμα», (…) «Σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άρρωστοι, σα να ’πεσεν επιδημία. Άρρωστοι εξ αιτίας των λανθασμένων αντιλήψεων για τον κόσμο. Και το χειρότερο, μεταδίδουν ο ένας στον άλλο το κακό, σαν τα πρόβατα», (…) «Δεν μας αφορά ο θάνατος. Ό,τι αποσυντίθεται δεν αισθάνεται. Και ό,τι δεν αισθάνεται δεν μας ενδιαφέρει», προέβλεψε δε ότι «Οι άνθρωποι θα ζήσουν κάποτε σαν θεοί. Με τη γνώση, θα παίρνουν από τη φύση όσα χρειάζονται. Όλα θα είναι γεμάτα δικαιοσύνη και φιλαλληλία και δεν θα χρειαζόμαστε τότε τείχη ή νόμους. […..] ούτε θα έχουμε τότε δούλους». Εύλογα κάποιος θα αναρωτηθεί πώς ενώνεται το νήμα της Επικούρεια φιλοσοφίας με το ποδόσφαιρο και το όμορφο παιγνίδι. Ο αθλητισμός, φυσική προέκταση, δευτερεύουσας βαρύτητας, της ζωής των ανθρώπων δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος από μία τέτοια, πιθανή μεταβολή κι αλλαγή συσχετισμών. Η απαλλαγή από τις έξεις, η αποχώρηση των αδηφάγων αρπακτικών που συμβάλουν στη διάβρωση της μαζικής ενασχόλησης των νέων, είναι σημαντικοί παράγοντες.
Επιστρέφουμε στον Κρόιφ για να του αποσπάσουμε ακόμη δύο λόγια. Αλήθεια, ποια είναι η γνώμη σας για την τεχνική; «Τεχνική δεν είναι τα κόλπα με την μπάλα, μ’ αυτά μπορείς να πας στο τσίρκο. Τεχνική είναι να δίνεις την μπάλα με τη μία, με τη σωστή δύναμη στο καλό πόδι του συμπαίκτη σου». Ακόμη ένα παράσημο στη στολή του επιθετικού ποδοσφαίρου! Μία μορφή έκφρασης, μία μέθοδος θείας κοινωνίας με το συνειδέναι. Τα μικρά παιδιά, σε οποιεσδήποτε συνθήκες κι αν βρίσκονται αν υποδεχτούν μία μπάλα, αλλάζουν. Τα μάτια γυαλίζουν, το αίμα κινείται ταχύτερα στο σώμα. Το μυαλό πλάθει εικόνες. Στόχος το γκολ. Η άμυνα, αναγκαίο κακό. Διακριτικές ή και λιγότερο διακριτικές σχέσεις, πάντοτε όμως, διεθνούς ρεπερτορίου.
Ο Μπρεχτ το φθινόπωρο του 1946 έγραψε δύο παραλλαγές του «Επιτάφιου για το Μ(αγιακόφσκι) και τις εξαναγκασμένες υπάρξεις που θυσιάζουν τη δημιουργικότητα στο βωμό του, χύδην, παραγωγικού αποτελέσματος. Αγωνιστικού και κοινωνικού: «Ξέφυγα από τις τίγρεις / Τάισα τους κοριούς / Με φάγανε / Οι μετριότητες» και «Ξέφυγα από τους καρχαρίες / ξεγέλασα τις τίγρεις / Με φάγανε / οι κοριοί».